इजरायलमा हात्तीको दाँतले बनेको ‘काइयो’ फेला, यस्तो छ ३७ सय वर्ष पुरानो रहस्य
प्रकाशित मिति : कार्तिक २३, २०७९ बुधबार
इजरायल र संयुक्त राज्य अमेरिकाका पुरातत्वविद्हरूको टोलीले दक्षिणी इजरायलमा हात्तीको दाँतले बनेको काइयो फेला पारेको छ। यो काइयो ३७०० वर्ष पुरानो हो र यसमा कनानी लिपिमा वाक्य लेखिएको छ। यो भनिएको छ- ‘यसले केनिनाइट वा कनानी भाषाको रहस्य बताउँछ।’ यस काइयोमा यस भाषामा पूरा वाक्य लेखिएको छ। यो काइयोमा लेखिएको छ- मानिसहरूलाई जुँगाबाट छुटकारा पाउन आफ्नो कपाल र दाह्रीलाई काइयो प्रोत्साहन गरिन्छ।’ यस वाक्यमा १७ अक्षरहरू छन् जसले भन्छ, यसले कपाल र दाह्री जुँगालाई जरैबाट हटाउन सक्छ।
विज्ञहरू भन्छन् – ‘खोजले कनानी वर्णमालाको प्रारम्भिक प्रयोगको बारेमा नयाँ जानकारी प्रदान गर्दछ, जुन १८०० ईसा पूर्वमा आविष्कार गरिएको थियो। त्यसपछि हिब्रू, अरबी, ग्रीक, ल्याटिन आदि वर्णमाला प्रणालीको जग बस्यो।’ काइयोमा लेखिएको वाक्यले त्यतिबेला मानिसहरूलाई जुँगाको समस्या भएको देखाउँछ। पुरातत्वविद्हरुका अनुसार उनीहरुले काइयोमा जुँगाको सूक्ष्म प्रमाण पनि फेला पारेको छ । यो काइयो सन् २०१६ मा दक्षिणी इजरायलमा उत्खननका क्रममा फेला परेको थियो।
गत वर्ष, इजरायलको हिब्रू विश्वविद्यालयका एक प्राध्यापकले यसमा स-साना शब्दहरू कुँदिएको देखे। यस खोजको बारेमा विस्तृत लेख बुधबार जेरुसेलम जर्नल अफ आर्कियोलोजीमा प्रकाशित भएको थियो। हिब्रु युनिभर्सिटी बाहेक अमेरिकाको एडभेन्टिस्ट युनिभर्सिटीको टोली पनि यो सम्पूर्ण खोजमा संलग्न थियो । यो लिपी धेरै हल्का भएकोले यो पत्ता लगाउन सकिएन। २०२२ मा पोष्ट प्रोसेसिङको क्रममा सबैको नजर त्यसमा थियो।
हिब्रू युनिभर्सिटीका प्रोफेसर योसेफ गार्फिनकेल भन्छन् – इजरायलमा कनानी भाषामा वाक्य फेला परेको यो पहिलो पटक हो। सिरियाको गारिटमा कनानीहरू छन्, तर तिनीहरू फरक लिपिमा लेख्छन्, आज प्रयोगमा रहेको वर्णमाला होइन।’ कनानी सहरहरू इजिप्शियन कागजातहरू, अक्कडियनमा अमरना अक्षरहरू र हिब्रू बाइबलमा उल्लेख गरिएका छन्। कम्बो शिलालेखहरू लगभग ३७०० वर्ष पहिलेको दैनिक कार्यमा वर्णमालाको प्रयोगको जीवित प्रमाण हुन्। प्रोफेसर गार्फिनकेलका अनुसार यो मानव लेखन क्षमताको इतिहासमा कोसेढुङ्गा हो ।
टोलीले आफ्नो नतिजा जेरुसेलम जर्नल अफ आर्कियोलोजीमा प्रकाशित गरेको छ। पुरातत्वविद्को टोलीले ३.५ गुणा २.५ सेन्टिमिटर आकारको काइयो सानो भएको बताएको छ । काइयोको दुबै तर्फ दाँत रहेको र कङ्घीको आधार नदेखिने उनले बताए । तर कंघीको दाँत धेरै पहिले भाँचिएको मानिन्छ । काइयोको बीच भाग नष्ट भएको छ। कपाल हेरचाह गर्दा वा कपाल वा दाह्रीबाट जुँगा हटाउने क्रममा काइयो समात्ने औंलाको दबाबले यो भाग हराएको हुनसक्ने विश्वास गरिन्छ।
छ वटा दाँत भएको काइयोको एक छेउ कपालमा खुल्ला गाँठो भाँच्नका लागि प्रयोग गरिन्थ्यो भने अर्को छेउमा १४ दाँत भएको जुवा र तिनका अण्डाहरू हटाउन प्रयोग गरिन्थ्यो। यो ठ्याक्कै उस्तै थियो जुन आजकल पसलहरूमा बेच्ने जुम्रा-उन्मूलन गर्ने कंघी बेचिन्छ । त्यसबेला हात्तीको दात निकै महँगो थियो । यस्तो अवस्थामा, यो काइयो निश्चित रूपमा एक विलासी वस्तु मानिन्थ्यो। त्यस अवधिमा कनानमा हात्तीहरू थिएनन् र काइयो इजिप्टबाट आएको हुन सक्छ। तर, त्यसबेला उच्च समाजका मानिसहरू पनि जुँगाबाट पीडित थिए भन्ने कुरा यस काइयो बाट स्पष्ट हुन्छ।