अफगानिस्तानमा महिला विद्यार्थीका लागि तालिवान नियम: पुरुषसँग पढ्न नपाउने, पोशाक नयाँ
प्रकाशित मिति : भाद्र २८, २०७८ सोमबार
अफगानिस्तानमा तालिवानले महिला विद्यार्थीहरुका लागि नयाँ नियमको घोषणा गरेको छ । तालिवानका अनुशार महिला विद्यार्थीहरुले पढ्न त पाउनेछन् तर उनीहरुले पुरुष विद्यार्थीहरुसँगै एउटै कक्षामा बसेर भने पढ्न पाउनेछैनन् ।
त्यस्तै महिला विद्यार्थीहरुका लागि पढाउनका लागि महिला शिक्षिका नै हुनुपर्नेछ । महिला विद्यार्थीहरुका लागि ड्रेसकोड पनि नयाँ जारी गरिने तालिवानले जनाएको छ । उच्च शिक्षा मन्त्री अब्दुल बाकी हकानीले विद्यार्थीलाई पढाइने विषयको समेत पुनरावलोनक गरिने बताएका छन् ।
सन् १९९६ देखि सन् २००१ सम्मको तालिवान शाषनका क्रममा महिला विद्यार्थीहरुलाई विद्यालय र युनिभर्सिटीहरुमा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । यसपटक भने तालिवानले महिलाहरुलाई जागिर गर्न र शिक्षा लिनबाट वञ्चित नगरिने बताएका छन् । तर १५ अगस्तमा अफगानिस्तान कब्जा गरेयता तालिवानहरुले स्वास्थ्य क्षेत्रमा काम गर्ने बाहेक सबै महिलाहरुलाई सुरक्षा अवस्थामा सुधार नभएसम्म काममा नजान भनेका छन् ।
राष्ट्रपतीय दरबारमा तालिवानले झण्डा फहराएको एकदिनपछि शिक्षाबारेको नीति आएको हो । तालिवान आउनुभन्दा अगाडि अफगानिस्तानमा महिला विद्यार्थीहरुका लागि ड्रेस कोडको पालना गर्नुपर्ने अवस्था थिएन भने पुरुष र महिला एकअर्को साइडमा बसेर एउटा कक्षामा पढ्न पाउँथे । तर मन्त्री हकानीले मिश्रित शिक्षा प्रणाली अन्त्य गर्न कुनै समस्या नभएको बताएका छन् ।
युनिभर्सिटीहरुसँग महिलाका लागिमात्र कक्षा संचालनका लागि छुट्टै साधन श्रोत नभएकाले नयाँ नियमले महिलालाई शिक्षा हासिल गर्न वञ्चित गर्नसक्ने सम्भावना रहेको छ । तर हकानीले प्रसस्त महिला शिक्षिकाहरु रहेको र कुनै ठाउँमा महिला शिक्षिका नभएको अवस्थामा विकल्प खोजिने बताएका छन् । महिला शिक्षिका नभएको अवस्थामा बीचमा पर्दा राखेर वा प्रविधिको प्रयोग गरेर पुरुष शिक्षकले पढाउन सक्ने मन्त्री हकानीको भनाई छ ।
महिला र पुरुष विद्यार्थीहरुलाई विद्यालय स्तरमा पनि छुट्टा छुट्टै पढाइनेछ, जुन अफगानिस्तानमा पहिले देखि नै सामान्य मानिन्छ । महिलाहरुले हिजाब लगाउनुपर्नेछ तर मुहार ढाक्ने अतिरिक्त पोशाक लगाउनुपर्ने वा नपर्नेबारे तालिवान मन्त्री हकानीले केही बताएका छैनन् ।
अहिलेको पाठ्यक्रम पुनरावलोकन गरेर इस्लामिक, राष्ट्रिय र ऐतिहासिक मुल्यमान्यता अनुरुप तार्किक र इस्लामिक पाठ्यक्रम बनाइने हकानीको भनाई छ । तालिवानको नियन्त्रणसँगै अफगानिस्तानमा महिला अधिकारका सन्दर्भमा व्यापक चिन्ता व्यक्त गरिएको छ ।
सन् २००१ मा तालिवान शक्तिबाट हटेपछि अफगानिस्तानको शिक्षा प्रणालीमा र महिला साक्षरतामा व्यापक सुधार भएको छ । १७ बर्षमा प्राथमिक स्तरमा छात्राहरुको संख्या झण्डै शुन्यबाट २५ लाख पुगेको युनेस्कोको तथ्यांक रहेको छ ।
शरिया कानून लागु गर्ने प्रतिबद्धता
अफगानिस्तानमा तालिवानले उनीहरुबाट स्थापित नियम अनुशार शरिया कानूनका रुपमा चिनिने इस्लामिक कानून लागु गर्ने प्रतिबद्धता जनाएको छ । तर अहिलेसम्म त्यो कसरी लागु हुनेछ भन्ने स्पष्ट भने छैन ।
विगतमा तालिवानहरुले अफगानिस्तानमा शासन गर्दा शरिया कानून लगाएका थिए, जुन अत्यन्तै कडा खालको रहेको थियो । महिलाहरुलाई घरबाहिर काम गर्न रोक लगाउने, पुरुष अभिभावक विना घर छाड्न प्रतिबन्ध लगाउने, केटीहरुका लागि विद्यालय जान रोक लगाउने र नैतिक नियम उल्लंघन गर्नेहरुलाई सार्वजनिक रुपमा दण्ड सजाय दिने जस्ता नियमहरु लागु गरेका थिए ।
शरिया कानून इस्लामिक धर्मग्रन्थ कुरानमा आधारित रहेको छ । जसमा इस्लामका लागि कानूनी र नैतिक शिक्षाका बारेमा उल्लेख छ । कुरानले नैतिक जीवनको बारेमा बताएपनि कानूनका बारेमा भने विस्तारमा उल्लेख गरेको छैन । त्यसलाई धर्मगुरुहरुले फरक फरक तरिकाले व्याख्या गर्ने गरेका छन् । तालिवानले लगाएका प्रतिबन्धहरु शरिया कानूनले तय गरेको भन्दा कडा र विपरित रहेको कतिपय आलोचकहरुको भनाई छ ।
शरियाको व्याख्या मुस्लिम जगतमा पनि बहसको विषय रहेको छ । हरेक सरकारहरुले शरियामा आधारित कानूनी प्रणाली फरक फरक तरिकाले लागु गरेका छन् । तालिवानहरुले शरिया कानूनलाई संस्थागत बनाउने बताउँदै आएका छन् । जसको मतलव उनीहरुले इस्लामिक विद्धानहरुले वा अन्य इस्लामिक सरकारहरु सहमत हुनेगरी नै लागु गर्ने सम्भावना नरहेको बताइन्छ ।
शरियाले चोरी, व्यभिचार लगायतका केही अपराधहरुलाई सुचिकृत गरेको छ । यदि प्रमाण पुगेको खण्डमा दण्डसजाय गर्ने उल्लेख गरेको छ । धार्मिक र नैतिक शिक्षाका बारेमा पनि शरियामा उल्लेख छ । कसरी प्राथना गर्ने, कसरी विवाह गर्ने र कसरी डिभोर्स गर्ने लगायतका विषय पनि यसमा उल्लेख छन् । शरियाले पुरुषविना महिलालाई घर छाड्न निषेध गर्दैन भने अधिकांश काम गर्नबाट पनि रोक लगाउँदैन ।
जब सन् १९९६ देखि सन् २००१ सम्म तालिवानहरुले अफगानिस्तानमा नियन्त्रण कायम गरेका थिए, उनीहरुले शरिया कानूनको व्याख्या र लागु फरक तरिकाले गरे । उनीहरुले टेलिभिजनमा प्रतिबन्ध लगाए भने अधिकांश संगीतमा साधनमा पनि रोक लगाए । उनीहरुले सदाचारको प्रवद्र्धन र खराब तत्वको रोकका लागि भन्दै साउदी मोडलमा आधारित विभाग बनाएका थिए ।
नैतिक प्रहरी अधिकारीहरु बनाएर आनिवानी, कपडा र चालचलनमा कडाई गरियो । गस्तीमा निस्कने त्यस्ता प्रहरीहरुले नियम नमान्ने महिलाहरुलाई सार्वजनिक रुपमा नै अपमानित गर्ने र कारवाही गर्ने गर्थे । सन् १९९६ मा काबुलमा नेलपोलिस लगाउने एकजना महिलाको औंला नै काटिएको थियो । व्यभिचार आरोप लागेका महिलाहरुलाई ढुंगाले हानेर मारिएको थियो ।
यसपटक शरिया कानून कसरी लागु होला भन्ने सन्दर्भमा विज्ञहरुले तालिवान नेताहरुका पछिल्ला गतिविधिलाई नियालिरहेका छन् । तालिवानका प्रवक्ताले महिलालाई काम र अध्ययनका लागि अनुमति दिइने बताएका छन् । जसबाट तालिवानले महिलाका सन्दर्भमा विगतको जस्तो कानून लागु नगर्ने संकेत देखिएको छ ।
बच्चा पोश प्रथा जोखिममा
अफगानिस्तानमा एउटा परम्परा रहेको छ, जहाँ केटीहरुलाई केटाको कपडा लगाएर केटाकै जस्तो रुपमा तयार पारिन्छ । यो प्रथालाई बच्चा पोश प्रथा भनिन्छ, जसको शाब्दिक अर्थ केटाको रुपमा तयार पार्नु हो । तालिवान शासनमा यो प्रथा जोखिममा रहेको छ ।
सन् १९८० को दशकमा शोभियत संघ र अफगानिस्तानबीचको युद्धपछि पछिल्लोपटक तालिवानले अफगानिस्तानमा शासन गरेका थिए । त्यो बेला महिला र केटीहरुको जीवन उनीहरुले नारकीय बनाएका थिए । तालिवानहरुले महिलाहरुलाई काम गर्नबाट रोकेका थिए भने ८ बर्षको उमेरपछि स्कुल जानमा समेत प्रतिबन्ध लगाएका थिए । त्यस्तै परिवारको पुरुष सदस्य विना र बुर्का विना सार्वजनिक स्थलमा जान समेत रोक लगाइएको थियो ।
सन् २००१ मा अमेरिकाले अफगानिस्तानमा हस्तक्षेप गरेपछि केही कुराहरुमा सुधार भएको थियो । मातृमृत्युदर घटेको थियो भने महिलाहरु डाक्टर, राजनीतिज्ञ र पत्रकारका रुपमा समेत उदाएका थिए । विश्व बैंकको तथ्यांक अनुशार सन् २००० मा प्राय सबै केटीहरु प्राथमिक शिक्षाबाट वञ्चित थिए भने सन् २०१२ मा ८५ प्रतिशतभन्दा धेरै स्कुल गएका थिए ।
अफगानिस्तानमा महिलाको अवस्था तालिवान शासनमा खराब हुने अनुमानहरु भइरहेका बेला बच्चा पोश प्रथाबारे चिन्ता व्यक्त गरिएको छ । यो प्रथा अन्तरगत केटीहरु रजस्वला हुनुभन्दा अगाडिसम्म केटाको जस्तो पोशाक लगाएर केटाकै जस्तो तरिकाले बस्ने गर्छन् । परिवारले छोरीलाई छोराजस्तो तरिकाले हुर्काउन चाहेको खण्डमा यो परम्पराको अबलम्बन गर्दै आएका छन् । यो प्रथा कम्तीमा एकसयबर्ष पुरानो रहेको बताइन्छ ।
केटाको जस्तो पोशाक लगाएर केटाकै शैलीमा बस्ने केटीहरुलाई केटाहरुकै सरह शिक्षा र खेलकुदमा अधिकार प्रदान गरिन्छ । घरबाहिर एक्लै हिडडुल गर्नका लागि पनि केटा सरह नै अनुमति दिइन्छ । साथै उनीहरुले बाहिर काम गर्ने लगायत केटाहरुकै सरक कर्तब्य पूरा गर्छन् ।
कतिपय परिवारमा छोरा नभएको खण्डमा छोरीलाई बच्चा पोशका रुपमा हुर्काउने गरिन्छ । परिवारको संरक्षण र पैसा कमाउनका लागि समेत यसो गरिन्छ । कतिपय परिवारमा छोरीलाई बच्चा पोशका रुपमा हुर्काएको खण्डमा भविश्यमा छोरा जन्मिने समेत विश्वास रहदै आएको छ । बच्चा पोशले आफ्ना आमाहरुलाई बाहिर जाँदा साथ दिने वा घरको काममा यताउता दौडधुप गर्ने समेत गर्न पाउँछन् ।
कतिपय गरिव परिवारमा छोरा नभएको खण्डमा छोरीलाई बच्चा पोश बनाएर श्रममा लगाउने समेत गरिन्छ । त्यस्तै परिवारको व्यापारमा लगाउने वा परिवारको पसलमा काममा लगाउने समेत गरिन्छ । यदि घरमा बाबुले काम गर्न सक्दैनन् वा आमा विधवा छिन् भने पनि छोरीलाई बच्चापोश बनाएर बाहिरको काममा लगाउने गरिन्छ ।
कुनै कुनै परिवारले छोरीलाई शिक्षा दिलाउनका लागि पनि बच्चा पोश बनाउने गर्छन् । कुनै परिवारमा दुई छोरा र एक छोरी छन् भने छोरीलाई पनि छोराकै जस्तो कपडा लगाएर स्कुल पठाइदिने समेत गरिन्छ । तालिवान शक्तिमा आउनुभन्दा दशकौं पुरानो यो प्रथालाई तालिवानले कसरी लिनेछन् ? त्यो भने हेर्न बाँकी रहेको छ । तालिवानले यसलाई स्वीकार नगर्ने सम्भावना रहेको महिला अधिकारकर्मीहरुको भनाई रहेको छ ।
बच्चा पोशको परम्परा हबीबुल्लाह खानको शासनकालको बेलामा सन् १९०० मा पनि चलेको देखिन्छ । त्यतीबेला महिलाहरुलाई पुरुषको कपडा लगाइदिएर राजाको पवित्र स्थान हरमको रक्षा गर्न लगाएको देखिन्छ । त्यस्तै युद्धका बेलामा महिलाहरु पुरुषको रुपमा लड्न वा पुरुषको कपडा लगाएर संरक्षण प्रदान गर्नका लागि पनि यो प्रचलन अस्तीत्वमा रहेको मानिन्छ ।
अहिलेको अफगानिस्तानमा पनि बच्चा पोश परम्परालाई सामाजिक हिसावले ब्यापक रुपमा नै स्वीकार गरेको पाइन्छ । किनभने यसलाई पुरुष नभएको घरमा व्यहारिक विकल्पको रुपमा अपनाउने गरिन्छ । तर समाजमा केटाको कपडा लगाउने बच्चा पोश वास्तवीक रुपमा केटी भएको भएको थाहा पाएको खण्डमा उसलाई जिस्काउने वा दुख दिने समेत गरिएको पाइन्छ ।