बच्चा पोश: तालिवान शासनमा केटीलाई केटाको कपडा लगाइदिने अफगान प्रथा जोखिममा
प्रकाशित मिति : भाद्र १९, २०७८ शनिबार
अफगानिस्तानमा एउटा परम्परा रहेको छ, जहाँ केटीहरुलाई केटाको कपडा लगाएर केटाकै जस्तो रुपमा तयार पारिन्छ । यो प्रथालाई बच्चा पोश प्रथा भनिन्छ, जसको शाब्दिक अर्थ केटाको रुपमा तयार पार्नु हो । तालिवान शासनमा यो प्रथा जोखिममा रहेको छ ।
सन् १९८० को दशकमा शोभियत संघ र अफगानिस्तानबीचको युद्धपछि पछिल्लोपटक तालिवानले अफगानिस्तानमा शासन गरेका थिए । त्यो बेला महिला र केटीहरुको जीवन उनीहरुले नारकीय बनाएका थिए । तालिवानहरुले महिलाहरुलाई काम गर्नबाट रोकेका थिए भने ८ बर्षको उमेरपछि स्कुल जानमा समेत प्रतिबन्ध लगाएका थिए । त्यस्तै परिवारको पुरुष सदस्य विना र बुर्का विना सार्वजनिक स्थलमा जान समेत रोक लगाइएको थियो ।
सन् २००१ मा अमेरिकाले अफगानिस्तानमा हस्तक्षेप गरेपछि केही कुराहरुमा सुधार भएको थियो । मातृमृत्युदर घटेको थियो भने महिलाहरु डाक्टर, राजनीतिज्ञ र पत्रकारका रुपमा समेत उदाएका थिए । विश्व बैंकको तथ्यांक अनुशार सन् २००० मा प्राय सबै केटीहरु प्राथमिक शिक्षाबाट वञ्चित थिए भने सन् २०१२ मा ८५ प्रतिशतभन्दा धेरै स्कुल गएका थिए ।
अफगानिस्तानमा महिलाको अवस्था तालिवान शासनमा खराब हुने अनुमानहरु भइरहेका बेला बच्चा पोश प्रथाबारे चिन्ता व्यक्त गरिएको छ । यो प्रथा अन्तरगत केटीहरु रजस्वला हुनुभन्दा अगाडिसम्म केटाको जस्तो पोशाक लगाएर केटाकै जस्तो तरिकाले बस्ने गर्छन् । परिवारले छोरीलाई छोराजस्तो तरिकाले हुर्काउन चाहेको खण्डमा यो परम्पराको अबलम्बन गर्दै आएका छन् । यो प्रथा कम्तीमा एकसयबर्ष पुरानो रहेको बताइन्छ ।
केटाको जस्तो पोशाक लगाएर केटाकै शैलीमा बस्ने केटीहरुलाई केटाहरुकै सरह शिक्षा र खेलकुदमा अधिकार प्रदान गरिन्छ । घरबाहिर एक्लै हिडडुल गर्नका लागि पनि केटा सरह नै अनुमति दिइन्छ । साथै उनीहरुले बाहिर काम गर्ने लगायत केटाहरुकै सरक कर्तब्य पूरा गर्छन् ।
कतिपय परिवारमा छोरा नभएको खण्डमा छोरीलाई बच्चा पोशका रुपमा हुर्काउने गरिन्छ । परिवारको संरक्षण र पैसा कमाउनका लागि समेत यसो गरिन्छ । कतिपय परिवारमा छोरीलाई बच्चा पोशका रुपमा हुर्काएको खण्डमा भविश्यमा छोरा जन्मिने समेत विश्वास रहदै आएको छ । बच्चा पोशले आफ्ना आमाहरुलाई बाहिर जाँदा साथ दिने वा घरको काममा यताउता दौडधुप गर्ने समेत गर्न पाउँछन् ।
कतिपय गरिव परिवारमा छोरा नभएको खण्डमा छोरीलाई बच्चा पोश बनाएर श्रममा लगाउने समेत गरिन्छ । त्यस्तै परिवारको व्यापारमा लगाउने वा परिवारको पसलमा काममा लगाउने समेत गरिन्छ । यदि घरमा बाबुले काम गर्न सक्दैनन् वा आमा विधवा छिन् भने पनि छोरीलाई बच्चापोश बनाएर बाहिरको काममा लगाउने गरिन्छ ।
कुनै कुनै परिवारले छोरीलाई शिक्षा दिलाउनका लागि पनि बच्चा पोश बनाउने गर्छन् । कुनै परिवारमा दुई छोरा र एक छोरी छन् भने छोरीलाई पनि छोराकै जस्तो कपडा लगाएर स्कुल पठाइदिने समेत गरिन्छ । तालिवान शक्तिमा आउनुभन्दा दशकौं पुरानो यो प्रथालाई तालिवानले कसरी लिनेछन् ? त्यो भने हेर्न बाँकी रहेको छ । तालिवानले यसलाई स्वीकार नगर्ने सम्भावना रहेको महिला अधिकारकर्मीहरुको भनाई रहेको छ ।
बच्चा पोशको परम्परा हबीबुल्लाह खानको शासनकालको बेलामा सन् १९०० मा पनि चलेको देखिन्छ । त्यतीबेला महिलाहरुलाई पुरुषको कपडा लगाइदिएर राजाको पवित्र स्थान हरमको रक्षा गर्न लगाएको देखिन्छ । त्यस्तै युद्धका बेलामा महिलाहरु पुरुषको रुपमा लड्न वा पुरुषको कपडा लगाएर संरक्षण प्रदान गर्नका लागि पनि यो प्रचलन अस्तीत्वमा रहेको मानिन्छ ।
अहिलेको अफगानिस्तानमा पनि बच्चा पोश परम्परालाई सामाजिक हिसावले ब्यापक रुपमा नै स्वीकार गरेको पाइन्छ । किनभने यसलाई पुरुष नभएको घरमा व्यहारिक विकल्पको रुपमा अपनाउने गरिन्छ । तर समाजमा केटाको कपडा लगाउने बच्चा पोश वास्तवीक रुपमा केटी भएको भएको थाहा पाएको खण्डमा उसलाई जिस्काउने वा दुख दिने समेत गरिएको पाइन्छ ।