पञ्जाबमा कैदीले जीवनसाथीसँग निजी पल बिताउन सक्ने जेल, शारीरिक सम्बन्ध राख्न पाउने
प्रकाशित मिति : आश्विन २५, २०७९ मंगलबार
गुरजित सिंहलाई हत्याको आरोप छ। उनी ६० वर्षका छन् र उनी पञ्जाबको तरनतारन जिल्लाको गोइन्दवाल जेलमा छन्। तरनतारन जिल्ला पाकिस्तानको सीमासँग जोडिएको छ।
हालै पञ्जाबका कैदीहरूलाई यस्तो सुविधा दिइएको थियो, जसको निकै चर्चा भएको छ ।
यो सुविधा लिने पहिलो कैदी गुरजित सिंहले भने – ‘जेल भनेको जेल हो। जुनसुकै कारागारमा कैदीलाई एक्लो महसुस हुन्छ । डिप्रेसनमा रहन्छ । तर पछिल्ला दिनमा जब मेरी श्रीमती जेलमा मलाई भेट्न आइन् र हामीलाई यहाँ केही घण्टा एकान्तमा बिताउन दिइयो। यो मेरो लागि ठूलो राहत थियो।’
गुरदासपुरका निवासी गुरजित यस सुविधाका लागि पञ्जाब सरकारप्रति आभारी छन्। वास्तवमा पञ्जाब जेल भित्र एकान्तमा श्रीमान् र श्रीमती भेट्न सुविधा प्रदान गर्ने पहिलो राज्य बनेको छ।
यो नियमपछि जेलमा रहेका कैदीहरूले श्रीमान् वा श्रीमतीलाई एकान्तमा भेट्न पाउनेछन् । यस घनिष्ट भेटमा उनीहरुले यौन सम्पर्क समेत गर्न पाउँछन् ।
गुरजित भन्छन्– ‘जोडीले धेरै गर्नुपर्छ । हामी विवाहित छौं। विवाह प्रेमको पवित्र बन्धन हो। त्यसैले अब सरकारले विवाहित जोडीलाई कारागारमा व्यक्तिगत भेटघाट गर्ने मौका दिँदा हामीले त्यसको सदुपयोग गर्नुपर्छ ।’
यसअघि पञ्जाबमा कैदीहरूलाई कुनै पनि आगन्तुक वा आगन्तुकसँग भौतिक भेटघाटको अनुमति थिएन। उनीहरूलाई फोनमा कुरा गर्न वा टाढा राख्नमात्र अनुमति दिइएको थियो। उनीहरुबीच सिसाको पर्खाल थियो ।
पञ्जाबका जेलका विशेष महानिर्देशक हरप्रीत सिद्धूले भने -‘जेलमा नभएको जीवनसाथीलाई सजाय दिनुको कुनै अर्थ छैन। बन्दीहरुको तनाव नियन्त्रण होस् र उनीहरुको समाजमा फर्कन सुनिश्चित होस् भन्ने हाम्रो चाहना हो । त्यसैले हामीले पञ्जाबको जेलमा कैदीहरूलाई आफ्नो जीवनसाथीलाई एकान्तमा भेट्न दिने निर्णय गर्यौं। यो देशमा यस प्रकारको पहिलो मुख्य परियोजना हो।’
सेप्टेम्बर २० मा यो सुविधा पहिलो तीन जेलहरूमा सुरु गरिएको थियो। अक्टोबर ३ सम्म, यो सुविधा राज्यका २५ जेल मध्ये १७ मा पुनर्स्थापित गरिएको थियो। ,
उनले भने – ‘दम्पतीहरुको मिलन वा उनीहरुबीचको यौनसम्पर्क आवश्यक छ । यसलाई धेरै देशहरूमा जेलहरूमा अनुमति दिइएको छ। हामीले यो पनि बुझ्यौं कि अदालतका यस्ता धेरै आदेशहरू छन्, जसले यस्तो कदमलाई समर्थन गर्दछ।’
यो योजना हिट भएको अधिकारीहरुले बताएका छन् । पहिलो सातामै कैदीबन्दीबाट श्रीमती भेट्न अनुमतिका लागि ३ सय ८५ निवेदन परेका थिए ।
३७ वर्षीय जोगा सिंह ठगीको आरोपमा जेलमा छन् ।
उनले भने – ‘म महिनौंदेखि आफ्नो परिवारलाई भेटेको थिइनँ । यो कुराले मलाई भित्रैबाट सताएको थियो । तर यही योजनाका कारण जेलभित्र श्रीमतीलाई एक्लै भेट्ने अनुमति दिइयो । यसले मलाई उर्जाले भरिदियो।’
अमृतसरका अन्डरट्रायल कैदीले भने – ‘सुरुमा कारागारका कर्मचारीले दम्पतीलाई कस्तो व्यवहार गर्लान् भन्नेमा शंका थियो तर सबै ठीक भयो।’
गोइन्दवाल साहिबको जेलमा पनि अन्य कारागारमा जस्तै यहाँ पनि डबल क्लियरेन्स सुरक्षा व्यवस्था छ । अर्थात् मुख्य गेटपछि अर्को गेटबाट जानुपर्छ ।
भित्र पसेपछि कैदीलाई श्रीमान्–श्रीमती भेट्नका लागि पहिलो तल्लामा कोठा बनाइएको छ । कोठामा डबल बेड र बाथरुम पनि छ। एउटा टेबल, दुईवटा कुर्सी, एउटा सानो स्टुल, पानीले भरिएको जग र दुई गिलास पनि राखिएको छ ।
कारागारका सुपरिटेन्डेन्ट ललित कोहलीका अनुशार श्रीमान श्रीमती भेट्दा कोठा बाहिरबाट बन्द हुन्छ । दम्पतीलाई दुई घण्टा भित्र बस्न अनुमति दिइएको छ।
यस अवधिमा उनीहरूलाई कुनै आवश्यकता महसुस भएमा त्यहाँ घण्टी बजाउन सक्छन्। अन्य जेल सुपरिटेन्डेन्ट जस्तै कोहलीसँग पनि पति-पत्नीबीच भेटघाटलाई अनुमति दिने वा अस्वीकार गर्ने अधिकार छ।
यो भेटघाटको क्रममा दम्पतीहरूलाई कण्डम पनि उपलब्ध गराइन्छ।
यस्तो भ्रमणको अनुमति दिनमा कैदीको राम्रो आचरणको रेकर्ड सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुने कोहली बताउँछन्। हाल यस्तो भेटघाट पति र पत्नीलाई मात्र अनुमति छ।
नियम अनुसार यस अवधिमा सबै निकास बिन्दुहरू र झ्यालहरू बन्द हुन्छन् ।
यस्तो भेटले कैदीहरूलाई एकअर्कासँग केही घनिष्ठ क्षणहरू मात्र बिताउन अनुमति दिन्छ।
पञ्जाब सरकारले आफ्नो नोटिङमा वैवाहिक सम्बन्धको अर्थ बुझाउनको लागि शब्दकोश उद्धृत गर्दै विवाहित जोडीले जेलमा बस्दा यौनसम्पर्क राख्न सक्ने बताएको छ।
यस्ता भेटघाटको उद्देश्य पारिवारिक सम्बन्धलाई मजबुत बनाउनु रहेको जेल अधिकारीहरू बताउँछन्।
यसले कैदीहरूको राम्रो आचरणलाई बढावा दिनुका साथै जेलको नकारात्मक प्रभावबाट पनि बचाउनेछ।
यसले कैदीहरूको पुनर्वासको सम्भावना बढाउँछ।
धेरै देशमा यस्ता भेटघाट गर्न अनुमति दिइएको सरकारको नोटमा उल्लेख छ ।
जसमा अमेरिका, फिलिपिन्स, क्यानडा, साउदी अरेबिया, जर्मनी, अष्ट्रेलिया, ब्राजिल, फ्रान्स लगायतका धेरै देश छन् ।
यी देशहरूमा यस्ता भेटघाटका लागि विशेष नियमहरू छन्। भारतमा अहिले त्यस्तो नियम नभएको हरप्रीत सिंह बताउँछन् ।
अक्सर कैदी र तिनका परिवारले विवाहित व्यक्तिको सम्बन्ध कायम राख्न परोलमा रिहा गर्न अदालतमा निवेदन दिने गरेका छन् ।
यो वर्ष अदालतले महिलाको यस्तो निवेदन खारेज गरेको थियो । यी महिलाले जेलमा रहेका आफ्ना श्रीमानलाई परोलमा रिहा गर्न माग गरेकी थिइन् । हत्याको आरोपमा उनका श्रीमान जेलमा थिए ।
हरियाणा सरकारले कैदीहरूलाई त्यस्ता सुविधाहरू प्रदान गर्ने नियम बनाउन २०२१ मा न्यायाधीश एचएस भल्लाको नेतृत्वमा जेल सुधार समिति पनि गठन गरेको थियो।
जेल अधिकारीहरूका अनुशार सिद्धु मूसेवाला हत्या प्रकरणका सबै १८ अभियुक्तहरू गोइन्दवाल साहिब जेलमा छन्। यो सबैभन्दा नयाँ जेल हो। यसलाई राज्यकै सबैभन्दा सुरक्षित जेल मानिन्छ ।
तर, यस्ता भेटघाटमा गुण्डा र बढी खतरनाक कैदीहरूलाई आफ्ना श्रीमान वा श्रीमानसँग भेट्न नदिने अधिकारीहरूले बताएका छन् ।
नियम अनुसार उच्च जोखिममा रहेका कैदी, गुण्डा र आतंककारीले यो सुविधा पाउने छैनन् । बालबालिकामाथि यौन दुव्र्यवहार गर्ने, यौन दुव्र्यवहार गर्ने र घरेलु हिंसाको आरोप लागेकाले पनि यो सुविधा पाउने छैनन् ।
टीबी, एचआइभी, यौनजन्य रोग भएका कैदीहरूले पनि यो अनुमति पाउने छैनन्। यस्तो अवस्थामा जेल डाक्टरबाट क्लियरेन्स लिनुपर्ने हुन्छ ।
पछिल्लो तीन महिनामा जेलमा कुनै अपराध गरेकाले पनि यो सुविधा पाउने छैनन् । तीन महिनादेखि काम नगरेका कैदीबन्दी पनि यो सुविधाबाट वञ्चित छन् । राम्रो व्यवहार नगर्ने र कारागारको अनुशासन भङ्ग गर्नेले पनि यो सुविधा पाउने छैनन् ।
यो नियमअनुसार सबैभन्दा लामो समय जेलमा रहेका कैदीबन्दीलाई प्राथमिकता दिइनेछ । एक सन्तान भएकाले पनि प्राथमिकता पाउनेछन् । प्यारोलको हकदारहरूलाई प्राथमिकता सूचीको तल राखिएको छ। किनभने त्यस्ता कैदीहरूले छ महिनामा एक पटक घर जाने मौका पाउँछन्।