युक्रेन संकट: नेटो के हो ? रुसले किन विश्वास गर्दैन ?

नेपाल डेस्क

---

प्रकाशित मिति : फाल्गुन १४, २०७८ शनिबार

रुसको युक्रेनमाथिको आक्रमणले नेटोको ७३ वर्षको इतिहासमा सबैभन्दा ठूलो चुनौती खडा गरेको छ। यो युद्ध नेटो क्षेत्रको पूर्वी सिमानाको छेउमा भइरहेको छ र धेरै नेटो सदस्य राष्ट्रहरूले रूसले उनीहरूमाथि थप आक्रमण गर्न सक्ने महसुस गर्छन्।

संयुक्त राज्य अमेरिका, बेलायत, फ्रान्स र जर्मनी जस्ता शक्तिशाली देशहरू सम्मिलित सैन्य गठबन्धन हो नेटो । पूर्वी युक्रेनमा थप सेना तैनाथ गर्दैछ। तर, बेलायत र अमेरिकाले युक्रेनमा आफ्ना सेना पठाउने कुनै मनसाय नभएको स्पष्ट पारेका छन् ।

नेटो के हो ?
उत्तर एट्लान्टिक सन्धि संगठन (नेटो) सन् १९४९ मा गठन भएको एउटा सैन्य गठबन्धन हो, जसमा अमेरिका, क्यानडा, बेलायत र फ्रान्सलगायत १२ राष्ट्रहरू मिलेर बनेको थियो । यस संस्थाको मूल सिद्धान्त भनेको कुनै एक सदस्य राष्ट्रमाथि आक्रमण भयो भने बाँकी राष्ट्रले त्यसलाई सहयोग गर्न अगाडि आउँछन् ।

यसको मूल उद्देश्य दोस्रो विश्वयुद्ध पछि युरोपमा रूसको विस्तारलाई रोक्नु थियो। १९५५ मा, नेटोको प्रतिक्रियामा, सोभियत रूसले पूर्वी युरोपका कम्युनिष्ट देशहरूसँग आफ्नै छुट्टै सैन्य गठबन्धन गठन गर्यो, जसलाई वार्सा सम्झौता नाम दिइएको थियो। तर १९९१ मा सोभियत संघको विघटन पछि,वार्सा सम्झौताको हिस्सा भएका धेरै देशहरूले पक्ष परिवर्तन गरे र नेटोमा सामेल भए। नेटो गठबन्धनमा अहिले ३० सदस्य राष्ट्रहरू छन्।

युक्रेनसँग रुसको अहिलेको तनाव किन ?
युक्रेन एक भूतपूर्व सोभियत गणतन्त्र हो जुन एकातर्फ रुस र अर्कोतर्फ युरोपेली संघसँग जोडिएको छ। युक्रेनमा रूसी मूलका मानिसहरूको ठूलो जनसंख्या छ र रूससँग सामाजिक र सांस्कृतिक सम्बन्ध छ।

रणनीतिक हिसाबले रुसले यसलाई आफ्नो हिस्सा ठान्दै आएको छ र हालै रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले युक्रेन वास्तवमा रुसको हिस्सा भएको बताएका छन् । तर, पछिल्ला वर्षहरूमा युक्रेन पश्चिमतर्फ झन् झन् झन्झटिँदै गएको छ । युरोपेली संघ र नेटोको हिस्सा बन्ने यसको मनसाय पनि यसको संविधानमा लेखिएको छ।

युक्रेन हाल नेटोको सहयोगी छ। यसको अर्थ युक्रेनलाई भविष्यमा कुनै समय नेटोमा समावेश गर्न सकिने सहमति भएको छ ।

रुस पश्चिमी देशहरूले यो कहिल्यै नहोस् भनेर आश्वासन दिन चाहन्छ। यद्यपि, अमेरिका र उसका सहयोगीहरू युक्रेनलाई नाटोमा सामेल हुनबाट रोक्ने विपक्षमा छन्। तिनीहरू तर्क गर्छन् कि युक्रेन एक स्वतन्त्र राष्ट्र हो जसले आफ्नो सुरक्षाको बारेमा निर्णय गर्न सक्छ र गठबन्धनहरू गठन गर्न सक्छ।

रूसलाई अरू के चिन्ता छ ?
राष्ट्रपति पुटिनले पश्चिमा राष्ट्रहरूले नेतालाई रुसी भूमिमा प्रवेश गर्न प्रयोग गरिरहेको दाबी गरेका छन् । तिनीहरू पूर्वी युरोपमा नाटोले आफ्नो सैन्य गतिविधि रोक्न चाहन्छन्।

उनले अमेरिकाले सन् १९९० मा नाटो पूर्वतर्फ न सर्ने वाचा तोडेको तर्क गर्दै आएका छन् । यसैबीच अमेरिकाले आफूले त्यस्तो कुनै वाचा नगरेको बताएको छ । नेटोका अनुसार यसका केही सदस्य राष्ट्रहरूले मात्र रुससँग सिमाना बाँडेका छन् र यो सुरक्षात्मक गठबन्धन हो।

नेटोले रुस र युक्रेनलाई के गर्‍यो ?
सन् २०१४ मा युक्रेनी जनताले रुस समर्थक राष्ट्रपतिलाई सत्ताबाट हटाएको केही महिनापछि रुसले पूर्वी प्रायद्वीप क्रिमियालाई नियन्त्रणमा लिएको थियो। रुसले पनि पूर्वी युक्रेनको ठूलो भूभाग आफ्नो नियन्त्रणमा लिएका पृथकतावादीहरुलाई खुलेर समर्थन गर्दै आएको छ ।

नेटोले यसमा हस्तक्षेप गरेन, तर उसले पूर्वी युरोपेली देशहरूमा पहिलो पटक गठबन्धन सेनाहरू तैनाथ गर्यो। यी सैनिक तैनाथ गर्नुको उद्देश्य रुसले भविष्यमा नेटो क्षेत्रतर्फ अघि बढ्यो भने त्यसलाई रोक्न सकिन्छ ।नेटोसँग इस्टोनिया, लाटभिया, लिथुआनिया र पोल्याण्डमा चार बटालियनहरूको बराबर युद्ध समूह छ, जबकि रोमानियामा बहुराष्ट्रिय ब्रिगेड छ।

नेटोले सदस्य राष्ट्रहरूको हवाई क्षेत्रमा प्रवेश गर्न खोज्ने रुसी विमानहरूलाई रोक्न बाल्टिक देशहरू र पूर्वी युरोपमा हवाई निगरानी बढाएको छ।रुसले ती सेनालाई यी क्षेत्रहरू छोड्न चाहेको बताउँदै आएको छ।

हालको संकटमा नेटोले के गर्‍यो ?
नेटोको पूर्वी सिमानालाई बलियो बनाउन अमेरिकाले पोल्याण्ड र रोमानियामा थप ३,००० सेना तैनाथ गरेको छ। यसबाहेक युद्धका लागि तयार रहेका आठ हजार ५ सय सैनिकलाई अलर्टमा राखिएको छ । यद्यपि युक्रेनमा सेना तैनाथ गर्ने कुनै योजना छैन।

यस बाहेक नेटोले युक्रेनलाई जेभलिन एन्टी ट्याङ्क मिसाइल र स्टिन्जर एन्टी एयरक्राफ्ट मिसाइलसहित करिब २० करोड डलर बराबरको हतियार पनि पठाएको छ । यसबाहेक नाटोले अन्य सदस्य राष्ट्रहरूलाई पनि युक्रेनमा   अमेरिकी निर्मित हतियार पठाउन अनुमति दिएको छ ।

बेलायतले युक्रेनलाई २ हजार छोटो दुरीका ट्याङ्क विरोधी मिसाइल दिएको छ । यसले पोल्याण्डमा ३५० सैनिक पठाएको छ र इस्टोनियामा थप ९०० सैनिक पठाएर आफ्नो शक्ति दोब्बर बनाएको छ। बेलायतले दक्षिणी युरोपमा थप आरएएफ लडाकुहरू तैनाथ गरेको छ र पूर्वी भूमध्यसागरमा गस्ती गर्न रोयल नेवी युद्धपोतहरू पनि पठाएको छ। यहाँ पहिले नै नाटोका युद्धपोतहरू छन्।

बेलायतले युक्रेनमा रुसको आक्रमणबाट उत्पन्न परिस्थितिमा मानवीय सहयोगका लागि तयार रहन एक हजार सैनिक पनि राखेको छ ।

डेनमार्क, स्पेन, फ्रान्स र नेदरल्याण्डले पनि पूर्वी युरोप र पूर्वी भूमध्यसागरमा युद्धविमान र युद्धपोत पठाएका छन् ।

अब नेटोले के गर्ला ?
नाटोले सयौं लडाकु विमान र युद्धपोतलाई अलर्टमा राखेको छ र रुस र युक्रेनको सीमा क्षेत्रमा आफ्नो सेना बढाएको छ।उसले आफ्नो प्रतिक्रिया बल सक्रिय गर्न सक्छ, जसमा लगभग चालीस हजार सैनिकहरू छन्।

नेटोले रोमानिया, बुल्गेरिया, हंगेरी, स्लोभाकिया र अन्य समान देशहरूमा थप सैन्य बल र लडाकु समूहहरू तैनाथ गर्न सक्छ। यसका लडाकु समूहहरू पोल्याण्ड र बाल्टिक देशहरूमा पहिले नै अवस्थित छन्।-BBC