भारत र पाकिस्तानको युद्धले नेपाललाई पर्ने आर्थिक, राजनीतिक र सामाजिक असर के ?
प्रकाशित मिति : फाल्गुन १४, २०७५ मंगलबार
भारत र पाकिस्तानबीच विवादको लामो श्रृङ्खला रहेको छ । जम्मु कास्मिर विवादमा भारत पाकिस्तानबीच तीनपटक भीषण लडाईं भैसकेको छ । पछिल्लो समय यी दुइ मुलुकबीच फेरि विवाद बढेको छ । हालै भारतको पुलवामामा भएको आतंकवादी आक्रमणमा ४० भारतीय सुरक्षा फौजको मृत्यु भएपछि भारत र पाकिस्तानबीच युद्ध जस्तै अवस्था सिर्जना भएको छ ।
भारतीय अर्धसैनिक बल सीआरपीएफका जवानहरू चढेको गाडीको लस्करमाथि पाकिस्तानसमर्थित जैश–ए–मोहम्मद नामक समूहले आत्मघाती हमलामा गराएको भारतले आरोप लगाएको छ । भारतले सो घटनाका निम्ति पाकिस्तानलाई जिम्मेदार ठहर गर्दै सबैप्रकारको सैन्य कारावहीका लागि सेनालाई स्वतन्त्र छोडिदिएको छ ।
पाकिस्तानी सेनाले पत्रकार सम्मेलनमार्फत हमलामा पाकिस्तानलाई जवरजस्ती मुछेको भन्दै आफुमाथि आक्रमण भए कडा प्रतिकार गर्ने चेतावनी दिएको छ । सेनाका प्रवक्ता मेजर जनरल आसिफ गफूरले पुलवामा हमलाले भारतको आन्तरिक सुरक्षा व्यवस्थामाथि प्रश्न चिन्ह उठेको जिकिर गरेका छन् । पाकिस्तान भन्दा सयौं किलोमिटर भारतीय जमिनमा भएको आक्रमणमा पाकिस्तानको कुनै हात नरहेको बरु भारतले नै आफ्नो आन्तरिक सुरक्षा गर्न नसकेको जनरल गफुरले दाबी गरेका छन् ।
दुई आणविक हतियार शक्ति सम्पन्न मुलुक भारत र पाकिस्तानका सशस्त्र फौज युद्धको तयारी अवस्थामा देखिन्छन् । भारतले पाकिस्तानमाथि पुलवामा आक्रमण गराएको आरोप लगाएपछि दुई मुलुकबीच पहिल्यैदेखि बिग्रेको सम्बन्ध झन खराब बन्दै गएको हो । जम्मु कास्मिरमा यस्ता कयौं साना ठुला हिंसात्मक घटनाहरु भइरहन्छन् । एकले अर्कोलाई दोषारोपण गर्छन् तर स्वतन्त्र छानविन हुने गरेको छैन । छुट्टै मुलुकको रुपमा उदायसँगै यि दुई मुलुकबीच मनोवैज्ञानिक रुपमै द्वन्द्व देखिएको बताउंछन् त्रिभुवन विश्वविद्यालयको नेपाल र एशियाली अनुसन्धान केन्द्र सिनासका कार्यकारी निर्देशक मृगेन्द्रबहादुर कार्की । एक अर्काको विरोधमा आफ्नो राष्ट्रियता मजबुद बनेको मान्दा बारम्बार हिंसात्मक घटनामा वृद्धिभएको बताउंछन् डाक्टर कार्की ।
कुनै समय एउटै देश रहेका भारत र पाकिस्तान सन् १९४७ मा अलगअलग मुलुक बनेका थिए । ७० वर्ष भन्दा अघिदेखि सीमा क्षेत्रमा उच्च सुरक्षा व्यवस्था कायम गरिएको छ । कास्मिरको विषयलाई लिएर त दुई मुलुकबीच तीन पटक युद्ध भैसकेको छ । भारतको राजधानी दिल्लीबाट इस्लामावाद जम्मा ७०० किलोमिटर टाढा भएपनि यी दुइ राष्ट्रबीच सिधा हवाइ उडान छैन । सन् १९४७ को अगस्टमा भारतको विभाजनपछि दुईवटा मुलुक बनेको हो भारत र पाकिस्तान । त्यतिखेर करिब १ करोड २० लाख मानिस शरणार्थी भएका थिए । धार्मिक दंगामा करिब ५ लाखदेखि १० लाखको बीचमा मानिसको मृत्यु भएको थियो ।
दशौं हजार महिला अपहरित भए । सन् १९९९ मा जब ती दुई मुलुकका सेनाले अन्तिमपटक लडेका थिए, त्यतिबेला युद्धको औपचारिक घोषणा भएको थिएन । भारत र पाकिस्तानबीचको तनाव संसारकै सबैभन्दा लामो भूराजनीतिक तनाव हो । यस्ता घटनालाई यि दुवै मुलुकले आफ्नो निर्वाचनको लागि फन्डाको रुपमा पनि प्रयोग गर्ने गरेका छन् । भारतमा लोकसभाको निर्वाचन नजिकिएकोले निर्वाचन अवधिसम्म यस्तै विवादको स्थिति कायम हुनसक्ने सिनास निर्देशक कार्की बताउंन् ।
भारत र पाकिस्तानले आ–आफ्नो पारमाणविक हतियार बनाएका छन् । एक अर्काले पारमाणविक हतियारको धम्की दिदैँ आफुहरु एकअर्काको प्रतिरोधमा तयार रहेको बारम्बार बताइरहेका छन् । यसरी पारमाणविक हतियार सम्पन्न मुलुक आपसमा युद्धका स्थितिमा रहिरहंदा नेपाल लगायतका दक्षिण एसियाली मुलुकलाई असर पर्ने देखिन्छ ।
लामो विवाद समाधान गरेर शान्ति र मेलमिलापको बाटोमा हिंड्नु भारत र पाकिस्तानका जनताको लागि अत्यावश्यक छ । पछिल्लो पुस्तासम्म बाँकी राख्नेगरी तुष पाल्नु विश्व भुराजनीतिको हिसाबले पनि राम्रो छैन । भारत र पाकिस्तानको विवाद र युद्धले नेपाललाई पनि आर्थिक, राजनीतिक र सामाजिक रुपमा प्रत्यक्ष असर पर्न सक्छ ।