बीबीसीमा बिष्णुमाया – ‘नयाँ जन्म पाएजस्तै लाग्छ’

खसोखास अमेरिका ब्यूरो

---

प्रकाशित मिति : आश्विन १८, २०७३ मंगलबार

नेपालको कथित दलित परिवारमा जन्मुभएकी बिष्णुमया परियार अमेरिकामा विभिन्न अवार्ड र सम्मानबाट सम्मानित भइरहनुभएको छ । अहिले उहाँले नेपालमा दलितहरुको शिक्षा र तालिममा आफ्नो समय लगाइरहनुभएको छ । बीबीसी रेडियोको अविश्वसनीय व्यक्तिगत कथाहरु भन्ने आउटलुक कार्यक्रममा प्रस्तोता जो फिजेनलाई बिष्णुमायाले दिनुभएको अन्तरवार्ताको सारसंक्षेप र नेपाली अनुवाद । आउटलुक कार्यक्रम बीबीसीमा सन् १९६६ को जुलाइदेखि प्रशारण हुन थालेको हो । यो कार्यक्रममा विश्वका विभिन्न मानव चासोका कथाहरु प्रस्तुत गरिन्छ ।

तपाईलाई जातीय छुवाछुत बिरुद्ध लड्न के कुराले प्रेरित गरेको थियो ?

म जब सातआठ बर्षकी थिएँ, म गाउँमा अरु बच्चाहरुसँग खेल्ने गर्थें । हामी सबैजना एकैसाथ खेल्थ्यौं । जब खाना खाने बेला हुन्थ्यो वा घरमा जाने बेला हुन्थ्यो, उनीहरु हाम्रो घरमा आउन पाउँथे तर मलाई उनीहरुका भित्र जान दिइदैनथ्यो । मैले त्यसपछि बुबालाई सोध्ने गर्थे कि किन हामी अरु भन्दा फरक छौं ? किन म अरु बच्चा जस्तै देखिएपनि फरक व्यवहार गरिन्छ ? मेरो बुबाले भन्नुहुन्थ्यो कि यो त चल्दै आएको रिती हो । यो प्रणालीले हामीलाई यस्तो बनाएको हो । तिमीले यो प्रणालीबिरुद्ध लड्नुपर्छ ।

मेरो बुबा गत जनवरीमा बित्नुभयो । उहाँ अत्यन्तै फरक खालको व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । उहाँ कहिल्यै पनि विद्यालय जानुभएन तर उहाँ साक्षर हुनुहुन्थ्यो । उहाँले पढ्न लेख्न सक्नुहुन्थ्यो । नेपालमा धेरै महिलाहरुलाई छोरा नजन्माएको भन्दै आरोप लगाउने गरिन्छ । तर मेरो आमाका १० जना छोरीहरु जन्मनुभयो । मेरो बुबाले कहिले पनि आमालाई छोरीमात्र जन्माएको भन्दै कहिल्यै आरोप लगाउनुभएन । उहाँले सबै छोरीहरुलाई छोरासरह नै ठान्नुहुन्थ्यो ।

खसोखास निशुल्क सब्सक्राइब गर्नुहोस् 🙏

अब तपाईँले अमेरिकी भिसा, ग्रीनकार्ड लगायत सम्पूर्ण अध्यागमन अद्यावधिकहरू तथा आवास, कर, स्वास्थ्य सेवा लगायतका विषयमा सूचना र स्रोतहरू छुटाउनु पर्नेछैन। ती सबै सिधै तपाईँको इनबक्समा प्राप्त गर्नुहुनेछ।

इमेल ठेगाना यहाँ प्रविष्ट गर्नुहोस्…

सब्सक्राइब गर्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस्

तपाईको बुबाले यो प्रणालीबिरुद्ध लड्नका लागि तपाईलाई नै प्रेरित गर्नुको कारण के हो ?

अरु कुनै पनि बच्चाहरुले उहाँलाई त्यसअगाडि त्यस्तो प्रश्न गरेका थिएनन् । तर मैले सोधें । त्यसपछि उहाँले यो जातीय प्रणाली रहेको र त्यसका बिरुद्ध लड्नुपर्ने बताउनुभयो । उहाँले छुवाछुत प्रथा हटाउनका लागि सबैभन्दा पहिलो शिक्षा आवश्यक रहेको कुरा गर्नुहुन्थ्यो । त्यो कुराले मेरो मुटु छोयो । मलाई लाग्यो कि जस्तोसुकै भएपनि म शिक्षित हुनैपर्छ र मैले यो प्रणाली परिवर्तनका लागि पहल गर्नैपर्छ ।

तपाईहरुका लागि विद्यालय जानु कत्तिको साधारण कुरा हो ?

विद्यालय जानु साधारण कुरा थिएन । ग्रामिण क्षेत्रमा धेरै बच्चाहरु विद्यालय जान नपाउनुका कैयन कारणहरु थिए । पहिलो उनीहरु गरिब भएका कारण शिक्षा हासिल गर्न सक्दैनथे । दोश्रो, जब उनीहरु –कथित दलित) विद्यालयमा जान्थे, उनीहरुलाई एकदमै नराम्रो व्यवहार गरिन्थ्यो । जनावरको जस्तो व्यवहार गरिन्थ्यो । मेरो सन्दर्भमा समेत म कक्षा तेजिलो विद्यार्थी नै थिएँ । तर अरु बच्चाहरुले मलाई दलित , अछुत भन्दै जिस्काउने गर्थे । तिमी किन विद्यालयमा आएको ? तिमी त कपडा सिलाउन जानुपर्ने भन्दै अपमान गर्थे ।

उनीहरुलाई तपाईको जवाफ के हुन्थ्यो ?
मेरो सन्दर्भमा मलाई भित्रभित्रै पीडा महसुस भएपनि मैले त्यतीबेला खासै प्रतिकृया जनाउदैनथें । मैले कहिले पनि आफूभित्रको पीडा व्यक्त गरिन । मलाई थाहा थियो उनीहरु म विद्यालय आउन छाडेको चाहन्थे । हाम्रो जातको पेशा अरुका लागि कपडा सिलाउनु थियो । त्यसैले उनीहरुले मलाई दमिनी भनेर अपमान गर्थे ।

उसो भए तपाईहरुको जातको पेशा अरुका लागि कपडा बनाइदिनेमात्रै थियो ?

हजुर । उच्च जातका भनिनेहरुलाई कपडा सिलाइदिने र बाजा बजाइदिने गर्नुपथ्र्यो ।

तपाईको बुबाले पनि कपडा सिलाइदिनुहुन्थ्यो ?
हजुर । यो एउटा दासता जस्तै नै थियो । मेरो बुबाले दुईसय परिवारका लागि कपडा सिलाउनुपथ्र्यो । उहाँको काम नयाँ कपडा सिलाउनेमात्र नभई पूराना कपडा मर्मत गर्नुपनि थियो । बदलामा उनीहरुले एक टोकरी मकै दिन्थे । कहिले कोदोमात्र दिन्थे । धेरैजसो समय उनीहरुले हाम्रो घरमा नै सिलाउने कपडा लिएर आउँथे । बुबाले जहिले पनि कपडा सिलाइरहनुहुन्थ्यो । कतिपयले बुबालाई कपडा सिलाउन उनीहरुकै घरमा पनि बोलाउथें । म बुबासँगै जान्थें । तर कपडा सिलाइसकेपछि आफूले टेकेको जमिन गाइको गोबरले पोतेर फर्कनुपथ्र्यो । दलित मान्छे भन्दा गाइको गोबर उनीहरुका लागि पवित्र हुन्थ्यो ।

कस्ले भन्थ्यो दलित मान्छेभन्दा गाइको गोबर पवित्र हुन्छ भनेर ?

हिन्दु धर्ममा गाईलाई भगवानका रुपमा पुजिन्छ । गोबर गाईबाट आउने भएकाले दलितले टेकेको ठाउमा गोबरले पोत्नुपथ्र्यो ।

तपाईले सामनागर्ने प्रश्नहरु कस्ता छन् ?

नेपालमा जब कोही व्यक्तिसँग परिचय गरिन्छ, त्यतीबेला उसको जात सोधिन्छ । हेर्दा सबै उस्तै देखिन्छ, केही फरक छैन । जब उनीहरुले हाम्रो थर सोध्छन्, तब उनीहरुले तत्काल फरक तरिकाले व्यवहार गर्छन् । जब म फिल्डमा जान्थें तब मान्छेहरुले भन्थे ओहो, तपाई निकै सुन्दर हुनुहुन्छ, तपाईको जात के हो नि ? जब मैले मेरो थर परियार भएको बताउँथें, उनीहरुको अनुहारमा परिवर्तन आइहाल्थ्यो । उनीहरुले फरक तरिकाले व्यवहार गर्न थाल्ने । छोइएला भनेर परपर सर्थे । तर जब अमेरिका आएँ, मान्छेहरुले मलाई मेरो नाममात्र सोध्छन् । कहाँबाट आएको भनेरमात्र सोध्छन् । म बिष्णुमाया परियार भएको र नेपालबाट आएको जवाफ दिन्छु । कसैले मलाई जात सोध्दैनन् । कसैले पनि मेरो जात वा थरका कारण नराम्रो व्यवहार गर्दैनन् ।

तपाईले अमेरिकामा फरक जातको व्यक्तिसँग विवाह गर्नुभयो होइन ?
मैले विवाह गरेका मेरा श्रीमान् मेरो भन्दा फरक जातको हुनुहुन्छ । उहाँ म भन्दा कथित माथिल्लो जातको हुनुहुन्छ । उहाँ जनजाती परिवारको हुनुहुन्छ ।

तर विवाहपछि तपाईका श्रीमान्ले तपाईको थर लिनुभयो ?

यो मेरा लागि अत्यन्तै ठूलो सर्पराइज थियो । अमेरिकामा पनि श्रीमान्ले श्रीमतिको थर लिने चलन छैन । नेपाल जस्तो पुरुषप्रधान देशमा त यस्तो छँदैछैन । जब म विवाहको लागि क्लर्क अफिसमा गएँ, त्यतीबेला हामीलाई थर परिवर्तन गर्न चाहनुहुन्छ कि भनेर सोधियो । त्यतीबेला मेरा श्रीमान्ले सुरुमा आफ्नो नाम लेख्नुभयो, त्यसपछि आफ्नो नामको पछाडि मेरो थर लेख्नुभयो, अनिमात्र उहाँको थर लेख्नुभयो । यो मेरा लागि सबैभन्दा ठूलो सम्मान थियो । मेरा श्रीमान्ले मलाई मेरो भिजनमा सधै सघाउदै आउनुभएको थियो । म सहभागी भएको कार्यक्रममा पुगेर मलाई सहयोग गर्नुहुन्थ्यो । उहाँ पत्रकार हुनुहुन्छ । उहाँ हामै जीवनकालमा जातीय प्रथा अन्त्य हुनुपर्छ भन्ने पक्षमा हुनुहुन्छ ।

अमेरिकाको केन्टकीको लुईभिल सहरमा सेप्टेम्बर २७ लाई बिष्णुमाया परियार डेका रुपमा मनाइने गरिन्छ, कस्तो अनुभव हुन्छ ?

म यो कुरा विश्वास गर्न पनि सकिरहेकी छैन । जसलाई पानी पनि छुन दिइदैन । म अहिले पनि सम्झन्छु कि म पानी पिउन नपाएर दिनभर तिर्खाएरै बस्ने गर्थें । मान्छेहरुले मलाई भाँडोमा पानी पिउन समेत दिदैनथें । मैले हातमा पानी थापेर पिउदा अत्यन्तै अपमानको महसुस गर्थें । त्यही केटी अमेरिकामा आएपछि केन्टकीको लुईभिलका मेयरले सिंगै दिनलाई नै बिष्णुमाया परियार डे मनाउने घोषणा गरे । मलाई म त्यही विष्णुमाया हुँ जस्तो पनि लाग्दैन, मैले आफैले नयाँ जन्म पाएजस्तो लाग्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस्

विभेदबिरुद्धको बिगुल फुक्दै बिष्णुमाया