चीनसँगको तनावबीच भारतले ३ अर्ब डलरमा अमेरिकी ड्रोन किन्दै, अक्टोबरमा युद्ध अभ्यास

नेपाल डेस्क

---

प्रकाशित मिति : भाद्र ६, २०७९ सोमबार

चीनसँग चलिरहेको विवादका बीच भारतले अमेरिकाबाट करिब तीन अर्ब डलरमा ३० एमक्यू–९बी प्रिडेटर सशस्त्र ड्रोन किन्न लागेको  छ । यसै क्रममा भारतका विदेशमन्त्री एस जयशंकरले भारत–चीन सम्बन्ध निकै कठिन चरणबाट गुज्रिरहेको र यो सन् १९९० को दशकमा भएको सम्झौतालाई चीनले बेवास्ता गर्दै निशेधित सीमा क्षेत्रमा सेना केन्द्रित गरिरहेको बताएका छन् ।

अगस्टको शुरुमा भारत र अमेरिकाको विशेष बलले हिमाचल प्रदेशको बक्लोहमा ‘वज्र प्रहार’ नामक संयुक्त सैन्य अभ्यास सुरु गरेको थियो।

यससँगै आगामी अक्टोबरमा भारत र अमेरिकाको सेनाले उत्तराखण्डको औलीमा १० हजार फिटको उचाइमा ‘युद्ध अभ्यास’ नामक सैन्य अभ्यास गर्ने र यो सैन्य अभ्यास भारत र चीनको सिमानाबाट करिब १०० किलोमिटरको दुरीमा हुने बताईएको छ ।

चीनसँग प्रतिकार गर्ने तयारी :
यसैबीच, भारतले रुसबाट खरिद गरेको  एस ४०० सतहबाट आकाशमा मार हान्न सक्ने मिसाइललाई भारत र चीनबीचको वास्तविक नियन्त्रण रेखा (एलएसी) मा तैनाथ गर्ने चर्चा चलिरहेको छ । यो ध्यान दिन लायक कुरा, भारतले पश्चिम बंगालको हाशिमारा एयर बेसमा फ्रान्सबाट खरिद गरिएका राफेल लडाकु विमानहरूको स्क्वाड्रन स्थापना गरिसकेको छ।

हाशिमारा एयर बेस सिक्किम, भुटान र चीनको त्रिदेशीय जंक्शनमा रहेको चुम्बी उपत्यकाको सबैभन्दा नजिकको एयरपोर्ट भएकाले यस एयर बेसमा राफेल तैनाथी चीनको सिमाना नजिक भएको मानिन्छ। यी सबै कुराले चीनसँग चलिरहेको सीमा विवादको समाधान नहुँदा भारतले पनि आफ्नो सैन्य तयारी बढाउन कुनै कसर बाँकी राखेको छ भन्ने अनुमान गर्न गाह्रो छैन ।

के हो एमक्यू- ९बी ड्रोन :

एमक्यू- ९बी ड्रोनहरू ३५ घण्टा भन्दा बढी हावामा रहन सक्ने क्षमताको हुन्छ, र चार हेलफायर मिसाइलहरू र ४५० किलोग्राम वारहेडहरू बोक्न सक्छन्।

एमक्यू- ९बी ड्रोन उही एमक्यू- ९बी”रीपर” ड्रोनको एक प्रकार हो जुन जुलाई ३१ मा काबुलमा अल-कायदा नेता अयमान अल-जवाहिरीको हत्या गर्ने हेलफायर मिसाइल प्रक्षेपण गर्न प्रयोग गरिएको थियो।

यी ड्रोन बनाउने कम्पनी जनरल एटोमिक्स ग्लोबल कर्पोरेशनका प्रमुख कार्यकारी डा विवेक लालले हालै समाचार एजेन्सी पीटीआईसँगको कुराकानीमा यस विषयमा दुई देशबीचको वार्ता निकै अगाडि बढेको पुष्टि गरेका छन् ।

भारतले पूर्वी लद्दाख सीमामा चीनसँग चलिरहेको गतिरोध र हिन्द महासागर क्षेत्रमा चिनियाँ युद्धपोतको आवतजावतको निगरानी गर्न मानवरहित प्लेटफर्म खरिद गर्ने र सशस्त्र ड्रोन खरिद गर्ने विषयमा केन्द्रित रहेको मानिएको छ ।

यस वर्ष फेब्रुअरीमा, हतियारहरूको स्वदेशीकरणको नयाँ नीतिका कारण भारतले यी ड्रोनहरू किन्ने योजनालाई स्थगित गरेको रिपोर्टहरू आएका थिए।
तर पछिल्लो समाचारबाट यो स्पष्ट हुन्छ कि यी ड्रोनका सम्बन्धमा भारत र अमेरिकाबीचको वार्ता सही बाटोमा गइरहेको छ।

समस्या समाधान भएन : 
भारतका विदेश मन्त्री डा एस जयशंकरले अगस्ट २१ मा भारत–चीन सम्बन्ध निकै कठिन चरणबाट गुज्रिरहेको र सन् १९९० को दशकमा भएका सम्झौतालाई चीनले बेवास्ता गरेको कारणले सीमा क्षेत्रमा सेना जम्मा गर्न निषेध गरिएको बताए ।

ब्राजिलको साओ पाउलोमा भएको भारतीय सामुदायिक कार्यक्रममा भाग लिँदै डा. जयशंकरले ,दुई वर्षअघि गलवान उपत्यकामा के भयो थाहा छ।डा जयशंकरले चीन भारतको छिमेकी हो र सबैले आफ्नो छिमेकीसँग राम्रो सम्बन्ध चाहन्छ तर त्यसका लागि आपसी सम्मान र पारस्परिक संवेदनशीलता हुनुपर्छ भन्दै विवाद बारे बोलेका थिए ।

अगस्ट १८ मा बैंककमा डा एस जयशंकरले चीनले सीमामा जे गरेपछि भारत र चीन सम्बन्धको निकै कठिन चरणबाट गुज्रिरहेको बताएका थिए । जवाफमा चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले दुई देशको साझा हित भिन्नताभन्दा बढी रहेको र एकअर्कालाई कमजोर पार्नुभन्दा एकअर्कालाई सफल बनाउने क्षमता दुवै देशमा रहेको बताउनुभयो ।

१६ चरणको अर्थबिहीन वार्ता :

भारत र चीनका सेनाहरूले पूर्वी लद्दाखको एलएसीको अवरोध अन्त्यका लागि १६ पटक सैन्य कमाण्डरस्तरको वार्ता गरिसकेका छन्, तर विचाराधिन मुद्दाहरू समाधान गर्न कुनै उल्लेखनीय सफलता हासिल भएको छैन।

फेब्रुअरी २०२१ मा, दुवै पक्ष प्यांगोङ त्सोबाट फिर्ता लिन सहमत भए। अगस्ट २०२१ मा, दुवै पक्षका सेनाहरू गोगरा(हट स्प्रिङ्स क्षेत्रमा रहेको गस्ती पोइन्ट १७ बाट पछि हटेका थिए।

यसैबीच, भर्खरै विवादित सीमा क्षेत्र नजिक चिनियाँ विमान उडेको खबर आएको थियो। पत्रकार सम्मेलनमा यसबारे चीनलाई प्रश्न सोध्दा चिनियाँ परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रवक्ताले भने, ‘भारत र चीनबीच भएका सान्दर्भिक सम्झौताबमोजिम चीनले सीमा क्षेत्रमा सधैं सामान्य गतिविधि सञ्चालन गर्ने कुरामा जोड दिन चाहन्छु । ”

अगाडिको बाटो के छ ?

भारतीय सेनाका सेवानिवृत्त मेजर जनरल एसबी अस्थाना रक्षा र रणनीतिक मामिलाका विशेषज्ञ हुन्। भारत र चीनले आफ्नो शक्ति प्रदर्शन गरिरहने उनको भनाइ छ, तर दुवै देश तनावलाई नयाँ उचाइमा लैजान चाहँदैनन् ।

उनी भन्छन्, “चीनले केही क्षेत्र पहिले कब्जा गरेको फाइदा पाएको छ, त्यसैले त्यहाँबाट पछि हट्दैन त्यसैले वार्तामा खासै चासो राख्दैन। चीनको रणनीतिक नीति युद्धविना जे भए पनि कब्जा गर्ने हो।” यसका लागि उनीहरू जुनसुकै सम्झौता तोड्न तयार छन्। चीनको प्रयास छ ”जहाँ खाली ठाउँ छ, त्यहाँ अगाडि बढ्नुहोस् र कोही रोकिएपछि रोक्नुहोस् तर युद्धमा लड्नुहोस्।”

उनी भन्छन्, ‘चीनले केही क्षेत्र पहिले कब्जा गरेको फाइदा लिएको छ, त्यसैले त्यहाँबाट पछि हट्दैन त्यसैले वार्तामा खासै चासो राख्दैन। चीनको रणनीतिक नीति युद्धविना जे भए पनि कब्जा गर्ने हो।’ यसका लागि उनीहरू जुनसुकै सम्झौता तोड्न तयार छन्। चीनको प्रयास छ ‘जहाँ खाली ठाउँ छ, त्यहाँ अगाडि बढ, जहाँ कोही रोक्छ भने रोकिएर बस तर युद्धमा आफू पहिला नजाउ ।’

भारतलाई अमेरिकाको सहयोग :

एमक्यू–९बी प्रिडेटर ड्रोनका लागि अमेरिका र भारतबीच भएको सम्झौताबारे मेजर जनरल अस्थानाले अमेरिका चीनको प्रतिद्वन्द्वी भएको र चीनसँगको प्रतिस्पर्धामा अगाडि रहन भारतको सहयोग आवश्यक रहेको बताउँछन् । एकै समयमा, उनी भन्छन् कि “अमेरिकाले चीनको विस्तारवाद र आक्रामकतालाई रोक्ने हो भने” भारतको सैन्य क्षमता बढाउनु भारतको हितमा छ।

मेजर जनरल अस्थानाले भारत र अमेरिकाका सेनाहरूबीच चलिरहेको र प्रस्तावित सैन्य अभ्यासलाई “सन्देश” पठाउने तरिका मान्छन्। उनी भन्छन्, ‘दुई देशका सेनाले उच्च उचाइमा सैन्य अभ्यास गर्दा उनीहरुबीच आपसी समन्वय छ र आवश्यक परे यी सेना मिलेर लड्न सक्छन् भन्ने सन्देश जान्छ ।

मेजर जनरल अस्थानाले मनोवैज्ञानिक लडाइँमा अग्रता पाउनका लागि चीनले सैन्य अभ्यासमार्फत पनि शक्ति प्रदर्शन गर्न जारी राखेको स्मरण गराए।

‘चीनले स्थायी निर्माण छाड्नेवाला छैन : 

मेजर जनरल अस्थानाका अनुसार चीनले सीमा क्षेत्रमा स्थायी निर्माण छोड्नेवाला छैन । उनी भन्छन्, ‘चीनले कब्जा गरेपछि आफ्नो पकड बलियो बनाएको छ। चीनले बंकरहरू बनाएको छ र धेरै स्थायी निर्माणहरू बनाएको छ। अब उनीहरू यसलाई छोड्नेवाला छैनन्।’ उनका अनुसार यो मामिलालाई सैन्य रूपमा चलाउने हो भने भारतको अर्थतन्त्रमा ठूलो असर पर्नेछ । ‘विषयलाई लडाइँमा नलिई चीनको कारबाहीको बदला लिनु भारतको हितमा छ।’

उनी भन्छन्, “उदाहरणका लागि, यदि चीनले सीमा क्षेत्रमा पूर्वाधार बनाएको छ भने भारतले पनि पूर्वाधार निर्माण गर्नुपर्छ। यदि उनीहरूले LAC मा गाउँहरू बनाइरहेका छन् भने भारतले पनि त्यहाँ गाउँहरू निर्माण गर्नुपर्छ। यदि उनीहरूले थप बंकरहरू बनाइरहेका छन् भने भारतले पनि बनाउनुपर्छ। थप बंकरहरू निर्माण गर्नुहोस्। भारतले चीनले जस्तै काम गर्नुपर्छ।-हिन्दी बिबिसिबाट अनुवाद गरिएको अंश