चौतर्फी प्रतिबन्ध र चुनौतीका बाबजुद रुसको मुद्रा रुबलले डलरसँग कसरी प्रतिस्पर्धा गर्यो ?
प्रकाशित मिति : जेष्ठ १७, २०७९ मंगलबार
रुसको मुद्रा रुबल यस वर्ष सबै प्रतिबन्ध र चुनौतीका बाबजुद डलरको तुलनामा विश्वकै उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्ने मुद्रा बनेको छ । युक्रेनमाथिको आक्रमणपछि रुसले आधुनिक इतिहासकै सबैभन्दा कडा आर्थिक प्रतिबन्धको सामना गरिरहेको छ । तर रुबल बलियो भएका कारण पश्चिमी देशको यो कारबाहीले पनि रोक्न सकेन ।
दुई महिना अघि यो यस्तो घटना थियो जुन कल्पना गर्न गाह्रो थियो। डलरको तुलनामा रुबलको स्थिति एक सेन्ट भन्दा कममा झरेको थियो। तर त्यसपछि केहि भयो, र मुद्रा बजार पर्यवेक्षकहरू चकित भए। त्यो ७ मार्चको दिन थियो । रुबल डलरको तुलनामा ऐतिहासिक रूपमा न्यून स्तरमा पुगेको थियो। रुबल डलरको तुलनामा ०.००७ को स्थितिमा थियो। त्यसपछि रुबल डलरको तुलनामा लगभग १५% ले सुधार भएको छ र अहिले ०.०१६ मा व्यापार भइरहेको छ।
रुसो-युक्रेन युद्ध :
युक्रेनमा आक्रमण सुरु भएदेखि नै क्रेमलिनले मुद्राको प्रवाहलाई नियन्त्रण गर्न कडा कदम चालेको थियो । मानिसमा त्रासको वातावरण थियो र एटिएम मेसिनबाहिर पैसा निकाल्न लामो लाइन देखियो । रुसले आफ्ना जनतालाई विदेशी मुद्रा किन्न रुबल खर्च गर्न प्रतिबन्ध लगायो ।
अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले रुसको यो कदमलाई चालाकी भएको बताए । रुसका यी कदमका कारण विदेशी मुद्रा सञ्चितिको ठूलो हिस्सा जम्मा भएको थियो । यो यस्तो समयमा भयो जब देशबाट बाहिर जाने पुँजी र युक्रेनमा भएको सैन्य आक्रमणको खर्च धान्न यी स्रोतसाधनको नितान्त आवश्यकता थियो। यो लडाईं सोचे भन्दा लामो हुने थियो।
टर्की र अर्जेन्टिनाको मामला:
कुनै बेला अर्जेन्टिना र टर्की जस्ता देश पनि यस्तै कदम चाल्न बाध्य भएका थिए । तर रुसको जस्तो नतिजा भने पाएनन् । लिरा र पेसो दुवैको अवस्था बिग्रिएको थियो।
दुवै मुद्राहरू रेकर्ड न्यून स्तरमा छन् र अझै पनि रिकभर गर्न सङ्घर्ष गरिरहेका छन्।
रुसले अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबन्ध लगाउन लागेको थाहा पाएपछि तुरुन्तै कदम चाल्न थाल्यो । यो सबै रुस को नयाँ पुस्ता को लागि नयाँ थियो। विशेष गरी ती व्यक्तिहरूका लागि जसले सोभियत संघको कठिन अवधि देखेका थिएनन्।
‘रुसको केन्द्रीय बैंकले पश्चिमी प्रतिबन्धहरूको प्रतिक्रियामा ब्याज दर बढाउनुपरेको थियो र पुँजी प्रवाहलाई कडा गर्नुपरेको थियो,’वित्तीय फर्म ईटोरोका ग्लोबल मार्केट मामिलाविज्ञ बेन लाडलरले बीबीसी मुन्डोलाई भने।
‘रसियामा ब्याज दर दोब्बर बढेर २० प्रतिशत पुगेको छ। रुसी निर्यातकर्ताहरूलाई विदेशी आम्दानीको ८० प्रतिशत रुबलमा परिणत गर्न आदेश दिइएको छ। र थोरै थोरैलाई मात्रै आफ्नो पैसा विदेश पठाउन अनुमति दिइएको छ र यो पठाइने रकमको पनि निश्चित सीमा हुनेछ।’
उता रुसमाथि पश्चिमी मुलुकले लगाएको प्रतिबन्धका कारण विदेशमा रहेका रुसी बैंक खाता रोक्का गरिएको छ ।
रूसले आफ्नो मुद्रा सुरक्षित गर्न अर्को कदम चाल्यो। रुसबाट प्राकृतिक ग्यास खरिद गर्ने युरोपेली संघका राष्ट्रहरूलाई डलर वा युरोको सट्टा रुबलमा बिल तिर्न माग गरिएको थियो।
युरोपमा बदला लिने तरिका :
युरोपका देशहरू रूसबाट आउने ग्यासमा धेरै निर्भर छन्। युरोपेली संघले ऊर्जा आपूर्तिको वैकल्पिक उपाय खोज्ने योजनामा काम गरिरहेको छ। तर पनि युरोपले रुसबाट ग्यास किन्न बन्द गर्न वर्षौँ लाग्नेछ। रुसको सरकारी स्वामित्वको ग्याजप्रोमको सबैभन्दा ठूलो खरिदकर्ता जर्मनीले रुबलमा भुक्तान गर्न पहिले नै सहमत भइसकेको छ। र रुसलाई यो सुविधा प्रदान गर्ने जर्मनी युरोपको एक मात्र देश होइन।
‘रूसले युरोपेली संघसँग बदला लिन रणनीतिक दृष्टिकोण अपनाएको छ। यसले युरोपलाई प्राकृतिक ग्यास आपूर्तिको मुख्य स्रोतको रूपमा आफ्नो स्थितिको पूरा फाइदा उठायो । युक्रेनमा आक्रमण हुनु अघि रुसबाट ४० प्रतिशत ग्यास किन्दै आएको थियो,’ वित्तीय फर्मका वरिष्ठ विश्लेषक लेभोन केमेरियन बताउँछन् । अन्तमा रूसले तेल र ग्यासको महँगो मूल्यबाट पनि धेरै मद्दत पायो।
तेल र ग्यासको मूल्यको अर्थ रूसी खरीददारहरूले तेलको प्रति ब्यारेलका लागि बढी डलर तिर्नुपर्ने थियो र यसको अर्थ खरिददारहरूलाई थप रुबल चाहियो ।
यद्यपि, विश्लेषकहरू भन्छन् कि कडा मौद्रिक उपायहरू, उच्च ब्याज दर र महँगो तेल र ग्याँसको मूल्यले रुसलाई तत्काल मात्र राहत दिनेछ। रुसको अर्थतन्त्रको लागि खराब स्थितिमा, यी कदमहरूले अवस्था बिग्रने गतिलाई मात्र सुस्त बनाएको छ।
ब्लुमबर्ग इकोनोमिक्सका रुसी अर्थतन्त्र विशेषज्ञ स्कट जोन्सन भन्छन्, ‘रूसभित्र रुबल एक्कासि महँगो भएको छ। यसले निर्यातकर्ता र केही घरेलु उत्पादकहरूलाई समस्या सिर्जना गरेको छ। यसको अर्थ रुससँग बजेट खर्च गर्न आय कम हुन्छ ।’
रुबल जसरी सुदृढ भएको छ, त्यसले रुसमाथि पश्चिमा राष्ट्रले लगाएको आर्थिक नाकाबन्दी पनि प्रभावकारी भइरहेको छ कि छैन भन्ने प्रश्न उठिरहेको छ । स्कट जोन्सन भन्छन्, ‘रुस बाहिरका मानिसहरूले रुबल बलियो हुँदै गएको र प्रतिबन्धहरूले सोचे जस्तो प्रभाव नरहेको महसुस गर्छन्। तर यो पूर्ण रूपमा सत्य होइन।’
‘रुबलको बलियो हुनुको मुख्य कारण भनेको निर्यात आम्दानीलाई आन्तरिक मुद्रामा रूपान्तरण गर्ने अवस्था र मौद्रिक प्रवाहमा लगाइएका अन्य प्रकारका नियन्त्रणहरू हुन्। यसरी विदेशबाट नगद प्रवाहलाई नियन्त्रण गरिएको छ।’ ‘रुबलले भुक्तानी सन्तुलनको वास्तविक चित्र प्रस्तुत गर्दछ, तर यसले अर्थतन्त्रको अवस्थालाई प्रतिबिम्बित गर्दैन जहाँ चित्र धुमिल देखिन्छ,’उनी भन्छन्।
बेन लाडलर पनि स्कट जोन्सनको तर्कसँग सहमत छन्। ‘यो सम्भव छ कि रुबलको उछाल अब बन्द हुन सक्छ। रुबलको सुदृढीकरणले रुसको निर्यातलाई कम प्रतिस्पर्धी बनाएको छ र कडा अमेरिकी प्रतिबन्धका कारण यसको ऋणमा डिफल्ट हुने जोखिम बढेको छ,’उनी भन्छन्।-बीबीसीबाट