अमेरिकामा रहेका नेपाली डिप्रेशनको शिकार, यसरी बचौं
प्रकाशित मिति : माघ २८, २०७४ आईतबार
-मोहनराज बराल / अमित अभय अधिकारी
काठमा धमिरालाग्दा बाहिरबाट सुन्दर देखिएपनि भित्र खोक्रो भएर सकिन लाग्दासम्म पनि चाल पाइदैन, यस्तै मानिस बाहिरबाट हेर्दा सुखी, खुसी र सफल देखिए पनि उस भित्रको छटपटी, पिडा, समस्याले खोक्रो भइसकेको हुन्छ, जसको सुइको कतिपय अवस्थामा आत्महत्याको बाटो रोज्दासम्म पनि परिवार र साथीभाईलाई हुदैन । विज्ञानले विभिन्न नाम र व्याख्या गरेपनि सहज र चलनचल्तीमा डिप्रेसन भन्ने गरिन्छ जसले थूप्रैको हाँसो र खुसी उजाडेको छ ।
डिप्रेसन नामक धमिरा नेपालमा त छदै छ तर विदेशमा रहेका नेपालीमा निकै नै डरलाग्दो रुपमा डेरा जमाएको छ । विश्वका विभिन्न मूलुकमा रहेका नेपालीहरुको आत्महत्याको समाचार आइनैरहन्छन् जसको कारण स्पष्टरुपमा कसैले कहिल्यै पनि थाहा पाउदैनन् । यद्यपि आफ्नो मनको छटपटी अन्यसंग पोख्न नसक्दा वा सुनिदिने कोही नुहँदा विकल्पहिन मानेर आत्महत्याको बाटो रोज्ने गरेको पाइएको छ ।
नेपालजस्तो अति कम विकसित मुलुकबाट अमेरिका आउने सपना नदेख्ने कमै होलान् तर अमेरिका आइसकेर पनि आफ्नो सपना पूरा गर्न छाडी किन रोजिन्छ त आत्महत्याको डरलाग्दो समाधान ?
के देखे मैले के भयो ऐले? नेपालमा हुँदा चलचित्रमा देखिएको दृश्य, सम्पादनसहितका सुविधा, ठूला महल, चमकधमक र विकसित सहर देखिने काचँका पर्दाका दृश्य आफ्नै अगाडि स्वेतसत्य बनेर आउछन् । तर सत्य ती देखिएका दृश्य मात्रै कहाँ हुन् र ? सत्य त निकै फरक छ, यथार्थ निकै पर । अग्रेजीमा भनिन्छ, क्लोज ऐट सो फार , अर्थात छन त छ तर सोचेभन्दा अलग, धेरै टाढा । हुन त नेपालमा पनि आत्महत्या नहुने होइनन् तर अर्काको देशमा आएर मानिसले आफ्नो प्राण किन लिन्छ ? प्रश्न मृतकसंगै अनुत्तरित रह्यो तर त्यसपछिको परिवेश लेखाजोखा गर्दा सामान्य विषयले पनि मानिसलाई बाध्य बनाएको छ, प्राणलिला समाप्त गर्न ।
पछिल्लो समय यस प्रकारको समस्याले जुनसुकै भिसा प्रणाली अन्तरगत अमेरिका आउने नेपालीलाई समातेको छ । मूलतः अध्यागमनको सिमित घेरामा अनि थूप्रै कर्तव्यले बाधिने नेपालीका असिमित सपना र चाहनाको मिलन हुन नसक्नु वा मिलन हुन कठिन हुनुले निम्त्याउने आफैसंगको युद्धको अवस्था हो, डिप्रेसन ।
नेपाली अमेरिका आउन थालेको थूप्रै वर्ष भइसक्यो । यी थूप्रै वर्षमा कतिपयले कालगतिले ज्यान गुमाउनु पर्यो भने कतिपयले आफैले आफ्नो जिवन समाप्त गर्ने बाटो समाते ।
न्युयोर्कको रिजउडमा बस्ने दाङका एक युवाले आफू बसेको घरको तीन तलाबाट हामफालेर आत्महत्या गरेका थिए । दलाललाई लाखौं रकम बुझाएर मेक्सिको हुँदै गैरकानुनी रुपमा अमेरिका छिरेका उनले अमेरिका पस्न गरेको दुःख पनि बिर्सिएर आत्महत्या सजिलो माने । सन् २०१४ मा नोभेम्बरमा क्यालिफोर्नियामा काठमाडौंका अर्का युवाले पुलबाट हामफालेर आत्महत्या गरे । सानफ्रान्सिस्कोमा रहेको गोल्डेनगेट पुलबाट हाम फालेर उनले आत्महत्या गरेका थिए । टेक्सासमा बस्दै आएका उनले सानफ्रान्सिस्को विमानस्थलबाट ओर्लेर सिधै पुलमा पुगेर हाम फालेका थिए ।
सन् २०१३ को सेप्टेम्बरमा न्युयोर्कको ज्याक्सनहाइटमा बस्दै आएका २४ वर्षीय अर्का युवाले न्युयोर्ककै लङ आइल्याण्ड सिटी इस्ट रिभरमा आत्महत्या गरेका थिए । पाँचवर्ष अमेरिकामा विताएपनि उनले अगाडी बाटो देखेनन् र आत्महत्या नै रोज्न पुगे । सन् २०१३ को जुनमा अमेरिकाको लुजियानमा नेपाली विद्यार्थीले आत्महत्या गरे । २० वर्षीय विद्यार्थी उनले लुजियानामा आफू बस्ने कोठामा आत्महत्या गरेका थिए । सन् २०१२ को अगस्त २४ मा ३७ वर्षीयाले अमेरिकाको मेरिल्याण्डमा झुण्डिएर आत्महत्या गरे । २६ लाख रुपैया खर्च गरेर दलालमार्फत मेक्सिको हुदै अमेरिका आएका उनी डिप्रेशनका विरामी रहेको बताइएको थियो । ६ महिना लगाएर अमेरिका आएका उनले डेढवर्षमा पनि आफ्नो ऋण तिर्न नसकेको अवस्थामा आत्महत्या गरेका थिए । त्यस्तै सन् २ हजार १७ को अन्तिममा मिसिसिपीका एक विद्यार्थीले पनि तालको नजिकै झुन्डिएर आत्महत्या गरे । कलेजको समस्याले तनावमा रहेका उनले कामबाट सिधै गएर आत्महत्या गरेका थिए ।
माथीका तथ्यांकमा हामीले कसैको पनि नाम उल्लेख गरनौं आत्महत्याको पिडाबाट आफन्त र परिवारको सदस्य गुमाएकालाई थप पिडा हुने गरि घाउ कोट्टयाउनु हाम्रो नियत कहिल्यै पनि होइन । हरेक उमेरसमूहका व्यक्तिले आत्महत्याको बाटो रोजेका छन् । घरपरिवार श्रीमतिसहित अमेरिका बस्दै आएका परिपक्व व्यक्ति हुन् वा भर्खरै २० वर्षमा टेक्दै गरेको कलिलो जीवन । कसैले कसैसंग खुलेर कुरा नगर्ने र गर्न नचाहने यस बिमारीले धमीराले काठ खाएजस्तो खोक्रो बनाएको छ थूप्रैलाई । कतिपयले समयमै परिवार र साथीको हेरचाह अनि संरक्षणमा पूनः सामान्य जीवन शैलीमा फर्किन्छन् त कतिपय सदाको लागी अस्त हुन्छन् ।
हुन पनि अहिले यो समस्या कुनै जमानाको एड्स जस्तै भएको छ । कसैले आफूलाई भइरहेको समस्या र व्यवहारमा आएको परिवर्तनको बारे अरुसंग भन्ने र कुरा गर्ने हिम्मत गर्दैन, हिम्मत नै गरे पनि समाजको एक पाटोले उल्टो पागलको संज्ञा दिने गरेको पनि पाइएको छ । जसले गर्दा पनि आफ्नो यस समस्याबारे कमैले कसैलाई व्यक्त गर्ने गर्दछन् ।
नेपालबाट ऋण धन गरेर अमेरिका पसेको दिन देखिनै आफूलाई कामप्रति अभ्यस्त बनाउने सोच, नेपाली रुपैयासंग डलरको लोभलाग्दो सटही दरले पनि कुनै पनि व्यक्तिलाई नयाँ देशको संस्कृत्तिसंग भिज्ने र घुलमिल गर्ने मौका दिदैन, जसले गर्दा कालान्तरमा त्यस्ता व्यक्ति आफूलाई एक्लो पाउने, अमेरिकाप्रति घृणा पैदा गर्ने र जीवनप्रति हार मान्दै जाने गर्दछन् । नेपालमा घाम लाग्दा अमेरिकामा रात पर्छ भन्नुको तात्पर्य हरेक क्षेत्रमा आकाश जमिनको फरक रहेको छ । त्यसैले कुनै पनि व्यक्ति कम्तिमा आफू रहेको देश र परिवेश बुझ्ने र जान्ने प्रयास गर्नु आवस्यकता रहन्छ । त्यसमाथि कलेज जानुपर्ने समय र त्यसबाट उघ्रेको समयमा अन्य काम सम्पन्न गर्ने दवाव मानिस साच्चै मेसिन जस्तै बन्छ । जसरी मेसिन केही नदेखी एकोहोरो चलिरन्छ त्यसैगरि अगाडि बढ्ने मानिस मेसिन जस्तै बन्दा परिवार र साथीबाट विस्तारै टाढा भएको महशुस गर्न थाल्छ ।
थोरै समय र धेरै जिम्मेवारी बोकेको व्यक्तिले कम समयमा थूप्रै चाहना राख्छ, जसले गर्दा कतिपय उसका चाहना पूरा हुन सक्दैनन् वा सफलता हात पर्दैन् जसले गर्दा पनि उसमा आफूप्रति नै निराशा र हिनताबोध पैदा भएर आउने गर्छ ।
“आफूभन्दा २० वर्ष अगाडि आएको व्यक्तिलाई हेरि आफूलाई कमजोर ठान्ने प्रवृत्तिले पनि नेपाली समाजमा कतिलाई पिरोलेका छ । कुनै पनि व्यक्तिको सफलताबाट पाठ सिक्नु पर्छ तर उसको स्थानमा पुग्न उसले खर्चेको समय, लगन र परिश्रम पनि मनन गर्नु आवस्यक छ । रोम एकैदिनमा बनेको होइन भन्ने तथ्य कहिल्यै भूल्नु हुदैन ।
अमेरिकामा भित्रने विद्यार्थी हुन् वा परिपक्व व्यक्ति नेपालमा जिउदैं आएको जिवनशैली र आफ्नो पदिय हैशियत अमेरिकामा प्राप्त नहुदा पनि मानिसको मनमा आफूप्रति घृणा र आफैलाई कमजोर मान्ने भावना पैदा हुन्छ । जसले गर्दा उसले आत्महत्याको बाटो रोजेको छ।’ नेपाली समाज टेक्सासका निवर्तमान अध्यक्ष कृष्ण लामिछानेको अनुभव छ ।
नेपालबाट हेर्दा अमेरिकाजस्तो देशमा गएको छ भन्ने सोच पनि यहाँ रहनेका निम्ति थप दवावको विषय बनेको छ । अमेरिकाबाट केही नगरी फिर्ता जान नहुने र यहाँ आफूले सोचेकोजस्तो केही नभएको ठानी थूप्रैले आत्महत्या गरेका छन् भने कतिपय अन्तिममा परिवारको सहयोगमा नेपाल फर्किएका छन् । त्यसैले आफ्नो अमेरिकाको अवस्थाको बारे परिवारलाई जानकारी दिन र परिवारले पनि पारिवारिक प्रतिष्ठा नसोची आफ्नाको समस्यालाई समाधान गर्नतर्फ निकै गम्भिरताका साथ लाग्नुपर्छ । समाजले के भन्छ भनेर आफ्नो सन्तान नेपाल फर्किनुहुदैन, जसरी पनि अमेरिकामै बस्नुपर्छ भन्ने दवाबबाट मुक्ति दिन सक्नु परिवारको पनि दायित्व रहन्छ । अमेरिकाबाट नेपाल फर्कनु भनेको ९ रेक्टर बरावरको भूकम्पन जस्तो हुने अवस्थाको अन्त्य हुनु पर्छ, जीवन रहे नै सबथोक छ भन्ने तथ्य सबले बुझ्नु पर्छ ।
स्वतन्त्र अमेरिकी समाज र त्यसको बुद्धिमत्तापूर्ण प्रयोगमा कमि हुँदा थुप्रै परिवार विखण्डित भएका छन् र त्यो क्रम झन् तिब्र हुँदैछ । व्यस्तताको कारण एकअर्कालाई समय दिन नसक्दा हुने रिक्तता र त्यसको कारण पारिवारिक समस्याहरुले बिकराल रुप लिंदै छन् । आफ्ना भएपनि आफन्तसंग समय विताउन नभ्याउने वा नमिल्ने कारणले पनि नेपाली परिवार टुक्रिएको उदाहरण थूप्रै छ । कतिपय अवस्थामा त श्रीमान् भन्दा श्रीमतीको काम र आर्जन राम्रो भएको कारणले मात्रै पनि श्रीमान्मा डिप्रेसनको समस्या देखिएको अनुभव हाल न्यूयोर्क बस्दै आएका पत्रकार अनुज थापाको छ ।
आफूलाई पत्नीभन्दा कमजोर भएको ठानी हिनता महशुस गर्ने विद्धानहरु पनि छन् अमेरिकामा, जो बस्छन् विदेशमा तर सोच अत्यन्तै पूरानो राख्छन् । हेर्दा सानो समस्या हो यो तर यसैको युद्धले परिवार टुक्रिएका छन् सम्बन्ध र जीवनको डोर टुंिगएको छ ।
गाँजा, रक्सी लगायत लागु औषधको कुलतमा फस्नु, साथीसंगी चयनमा बुद्धिमानी नपुर्याउनु तथा आफ्नो मनोस्थीती र समस्याको बारे कसैसंग खुलेर कुरा नगर्नुले पनि मानिसले आफूलाई एक्ल्याउदै लैजाने र अन्त्यमा आफैलाई हानी गर्ने गर्दछन् ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनको आकडा अनुसार हाल विश्वभर करिव १५ करोड मानिस डिप्रेसनको चपेटामा छन् । जसमध्ये करिव ५० प्रतिशतले मात्र सही उपचार र रेखदेख पाइरहेका छन् । यो रोग संसारको चौथो ठूलो स्वास्थ्य समस्याका रुपमा रहेको छ भने सन् २ हजार २० सम्म दोश्रो समस्याको रुपमा रहने अनुमान गरिएको छ भने अमेरिकाको मृत्युको प्रमुख कारणको १० औं स्थानमा पर्ने आत्महत्यामा ९० प्रतिशत कारण डिप्रेसन रहेको अध्ययनले देखाएको छ । करिव ४० वर्ष उमेर समूहका व्यक्ति जसले जीवनमा परिवार र शिक्षाको दायित्व र जिम्मेवारी बोक्ने उमेरसमूहमा रहेको हुन्छ त्यस्ता व्यक्तिहरु सबैभन्दा बढी डिप्रेसनको शिकार भएको पाइन्छ ।
मुख्यतः शारिरिक कमजोर, उदाशिनता, दृढ इच्छाशक्तिको अभाव, कमजोर आत्मबल, हिनताबोध, नकारात्कम सोच, अत्ति महत्वकांक्षा र जीवन जिउने चाहनामा कमी यस्ता कारणले मानिसलाई पेल्दै गएपछि ऊ डिप्रेसनको शिकार बन्न पुग्छ । त्यसमा यदि साथी र घर परिवारको राम्रो हेरचाह र मार्ग निर्देशन हुने हो भने कुनै पनि व्यक्ति सजिलै त्यसबाट निस्किएर सामान्य जिवन जिउन सक्छ । सामान्य रुपमा कुनै पनि व्यक्ति एक्लो हुदैं गएको छ भने उसलाई सुनिदिने र उसको मनोअवस्था बुझी मार्ग्निर्देशन गर्ने व्यक्ति भएको खण्डमा डिप्रेशनको शिकारमा कमी आउने छ । किनभने यो रोगको समाधानको पहिलो माध्यम नै घर भनिने गरिन्छ । नेपाल बाहिर रहनेको हकमा भने त्यहाँ रहने समाज र साथीको ठूलो भूमिका हुनु आवश्यक छ ।
डिप्रेशनले पिडितलाई मात्रै असर गर्दैन त्यसबाट उसको घर र एउटा समाजको पाटो नै संगसंगै प्रभावित हुन जान्छ, त्यसैले यस्तो अवस्थामा पुगेको व्यक्तिलाई जिस्काउने, मजाक उडाउने, होच्च्याउने गर्नु भन्दा उसको हौसला वृद्धि गर्न चासो दिनु आवस्यक र महत्वपूर्ण रहन्छ । त्यस्ता व्यक्तिमा उर्जा र सकारात्मक सोच प्रदान गर्न सक्नु आवश्यक रहन्छ । अमेरिकामा नेपालीको संख्या बढेसंगै थूपै्र संघसंस्था पनि खुल्दै आएका पनि छन् यद्यपि नदेखिने र नदुख्ने यो रोगले हानी नगरेसम्म कमैको ध्यान तान्ने गर्दछ जसले गर्दा पनि समस्याले बिकराल रुप लिइसकेको अवस्थामा मात्र समाधान खोज्ने तर्फ लागिन्छ ।
अमेरिका विकसित र सम्पन्न राष्ट्र हो , दृढ इच्छाशक्तिले यहाँ असम्भव केही पनि छैन तर कमजोर आत्मबल हुनेका निम्ति भने अमेरिका डरलाग्दो तथ्य हो ! सायद त्यसै भएर नै होला् सन् १९५६ मा नै एिलेन गिन्सबर्गले अमेरिका शिर्षकको कवितामा लेखेका छन्,
अमेरिका,
मैले तिमीलाई सबथोक सुम्पिएँ र म रित्तिएँ,
म आफ्नै मस्तिष्कले उभिन सक्दिनँ ।