लगभग सबै प्रोटिनको ‘कोड क्र्याक’ गर्न एआई प्रयोग गर्ने ३ वैज्ञानिकलाई रसायनशास्त्रमा नोबेल पुरस्कार
प्रकाशित मिति : आश्विन २३, २०८१ बुधबार
(Bottom L-R) Chair of the Nobel Prize Committee for Chemistry Heiner Linke, Secretary General of the Royal Swedish Academy of Sciences Hans Ellegren and Member of the Nobel Prize Committee for Chemistry Johan Aqvist announce the laureates of the 2024 Nobel Prize in Chemistry, (On screen L-R) David Baker, Demis Hassabis and John M Jumper, at the Royal Swedish Academy of Sciences in Stockholm, Sweden on October 9, 2024. The Royal Swedish Academy of Sciences has decided to award the 2024 NobelPrize in Chemistry with one half to David Baker “for computational protein design” and the other half jointly to Demis Hassabis and John M. Jumper “for protein structure prediction.” (Photo by Jonathan NACKSTRAND / AFP)
सन् २०२४ को रसायनशास्त्र तर्फको नोबेल पुरस्कार तीनजना वैज्ञानिकहरुलाई प्रदान गरिएको छ, जसले कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) को प्रयोग गरी लगभग सबै ज्ञात प्रोटिनहरूको ‘कोड क्र्याक’ गरेका छन् ।
नोबेल समितिले अमेरिकी वैज्ञानिक विड बेकरको प्रशंसा गर्दै सम्पूर्ण नयाँ प्रकारका प्रोटिनहरू निर्माण गर्ने लगभग असम्भव कार्य पूरा गरेको बताएको छ। त्यस्तै लन्डनको गुगल डीपमाइन्डमा काम गर्ने डेमिस हासाबिस र जोन जम्परलाई प्रोटिनहरूको जटिल संरचनाको पूर्वानुमान गर्न एआई मोडल विकास गरेकोमा सम्मानित गरिएको छ, जुन समस्या ५० वर्षदेखि सुल्झिएको थिएन ।
बुधबार स्वीडेनमा पुरस्कार घोषणा गरिएको हो । यो पुरस्कारलाई वैज्ञानिक उपलब्धिको उच्च पुरस्कार मानिन्छ, जसमा १ मिलियन स्वीडिश क्रोनर अर्थात् १ मिलियन अमेरिकी डलर नगद पुरस्कार दिइन्छ। वैज्ञानिक अनुसन्धानमा प्रविधिको बढ्दो महत्त्वलाई जोड दिदै बुधबारको पुरस्कार आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स समावेश भएको यस हप्ताको दोस्रो थियो।
प्रोटिन र इन्जाइमहरू माइक्रोस्कोपिक मेकानिजमहरू हुन् जसले भाइरस, ब्याक्टेरिया, मानव शरीर र अन्य सबै जीवित चीजहरूको व्यवहारलाई चलाउँछन्। तिनीहरू रासायनिक यौगिकहरूको तारको रूपमा सुरु हुन्छन्, तीन आयामी आकारहरूमा घुमाउनु र फोल्ड गर्नु अघि तिनीहरूले के गर्न सक्छन् र के गर्न सक्दैनन् भनेर परिभाषित गर्दछन् ।
डा. हासाबिस र डा. जम्पर गुगल डीपमाइन्ड कम्पनीको केन्द्रीय एआईमा रहेको टोलीको हिस्सा थिए। तिनीहरू अन्ततः सबै मानव प्रोटीनहरूको संरचना गणना गर्न सक्षम भएका थिए । अनुसन्धानकर्ताहरूले पृथ्वीका जीवहरूको म्यापिङ गर्दा अन्वेषकहरूले अहिलेसम्म पत्ता लगाएका लगभग सबै २० करोड प्रोटीनहरूको संरचनाको पनि भविष्यवाणी गरेका छन् ।
जब गुगल टोलीले २०२० मा टेक्नोलोजी अनावरण गरेको थियो, धेरै वैज्ञानिकहरूले यस्तो सफलता अझै वर्षौं बाँकी रहेको अनुमान गरेका थिए। किनभने वैज्ञानिकहरूले प्रोटिन फोल्डिङ समस्या भनिने समस्या समाधान गर्न ५० वर्षभन्दा बढी संघर्ष गरेका थिए।
वैज्ञानिकहरुले औषधिको खोजलाई गति दिन प्रविधिको प्रयोग गरेका छन् । यसले नयाँ जैविक उपकरणहरू जस्तै इन्जाइमहरू पनि निम्त्याउन सक्छ जसले प्लास्टिकका बोतलहरूलाई कुशलतापूर्वक तोडेर सजिलैसँग पुन प्रयोग गरिने सामग्रीमा रूपान्तरण गर्दछ।