अझै बन्दैन मधेशका दलित बुहारीको नागरिकता
प्रकाशित मिति : श्रावण २१, २०७५ सोमबार
नेपालगन्ज –जानकी गाउँपालिका ६ प्रिपहवाकी ४५ बर्षीय हसरतजहा दर्जीले विवाह गरेको २५ वर्ष भयो । उनको १९ र १६ वर्षीय दुई छोरी तथा १४ र ११ वर्षको छोरा छन् । १९ वर्षीय छोरीको विवाह भएर पनि दर्जी हजुरआमा भैईसकेकी छिन् । दर्जी विवाह गरेदेखि ६ वटा स्थानीय, प्रतिनिधी, संविधान र प्रदेशसभाको चुनाव भैईसकेको छ ।
विडम्बना ४५ वर्षसम्म हसरतजहा दर्जीको नागरिकता नबनेको दलित अनलाइनमा उल्लिखित छ ।
उनका पति बाहिद अली दर्जीले नागरिकता बनाएर हरेक निर्वाचनमा भोट हाल्छन् तर उनले भने चाहेर पनि भोट हाल्न पाउँदिन्न । त्यति मात्र नभएर उनले नागरिकता नभएकै कारण बैकमा खाता खोल्न समेत नपीएको बताउछिन् । सहकारी, महिला समूहमा रकम बचत गर्न पनि पाएकी छैन् । वडा र गाउँका हरेक निर्वाचनमा मत माग्न र भोट हाल्न सिकाउन आउने नेताले समेत नागरिकता बनाउन पहल गरिदिएका छैनन् ।
छोराछोरी पनि हुर्कि बढेर विवाह गर्न थालिसके तर आफ्नो नागरिकता नभएको हसरतजहा बताउँछिन् । नागरिकता बनाउने मन छ, उनी बताउछिन् , तर पतिले विवाह दर्ता नगराईदिँदा नागरिकता भएको छैन् ।’ चुनावमा भोट हाल्न मन लागे पनि नागरिकता नहुँदा खल्लो लाग्ने गरेको पीडा उनले सुनाइन् । सहकारी, आमा, महिला समूहमा ऋण लगानी समेत नपाएको उनी दुखेसो पोख्छिन् ।
पिप्रहवाकी २५ वर्षीय ज्योति लोधले विवाह गरेको १० वर्ष भयो । १५ वर्षको उमेरमा विवाह गरेकी लोधको अहिले ७ वर्षीय छोरा भैईसक्यो तर नागरिकता बनेको छैन् । नागरिकता बनाउन घरमा भने पनि नबनेको उनी बताउछिन् । ‘सासु ससुरा, पतिलाई विवाह दर्ता गरि नागरिकता बनाउन सिफारिस गरिदिन भन्दै आएको छु,’ उनी भन्छिन , ‘मनले चाहे पनि नागरिकता पाउन सकेको छैन् ।’ पतिको अगाडी नागरिकताका लागि झगडा र विवाद गर्न नसकिने उनी बताउछिन ।
उनको उमेर अनुसार २०६४, २०७० र २०७४ मा मतदान गर्न सक्ने उमेर भए पनि नागरिकताकै कारण मतदाता नामावली समेत छैन् । अरुका छोराबुहारीले भोट हाल्न जाँदा र नेता जिताउँदा खुशी हुने गरे पनि आफूहरु लुकेर बस्ने गरेको यहाँका बाँकेका मधेशी दलित बुहारीहरु पीडा सुनाउछन् । यी केही प्रतिनिधी उदाहण मात्र हुन्, मधेशका दलित बुहारीका नागरिकता नभएका । जानकी गाउँपालिका ६ पिप्रहवाकी २६ वर्षीय ताजरुन तेलीले विवाह भएको ८ वर्षसम्म नागरिकता बनाउन नसकेको पीडा सुनाइन् । उनको एक छोराछोरी साथमा भए पनि नागरिकता बनेको छैन् ।
नागरिकता बनाउन पति र सासुससुरालाई मनाईरहेको तर बनाउने टुंगो भने अहिलेसम्म नलागेको उनी बताउछिन । बाँकेका मधेशी बस्तीमा महिलाहरुको विवाह भएको २५ देखि ३० वर्षसम्म पनि नागरिकता छैनन् । अझै गाउँ गाउँमा खोज्ने हो भने मृत्यु भैईसक्दा पनि बुहारीहरुका नागरिकता बन्दैनन् । वृद्ध भत्ता खान पाउने समयमा मात्र केहीले नागरिकता बनाउने गरेको भेटिन्छन् ।
जानकी गाउँपालिका ६ का वडाअध्यक्ष सुरेश यादवले आफ्नो वडामा जनसंख्या ८ हजार रहेको तर मतदान गर्नेको संख्या १ हजार ६ सय मात्र रहेको बताउँदै विवाह गरे पनि अधिकांशको नागरिकता नभएको बताए । विवाहित ५५ प्रतिशत सम्म बुहारीहरुको नागरिकता नहुने उनले बताए । ‘गाउँपालिका र वडा कार्यालयबाट नागरिकताकै लागि जन्मदर्ता, विवाह दर्ता र नागरिकता सिफारिस निशुल्क गरेका छौ,’ उनसे बताए — ‘सबै सिफारिस निशुल्क गर्दा पनि नागरिकता बनाउन आउँदैनन् ।’ मधेशका बुहारीको नागरिकता बनाउनका लागि सहजै सम्भव नभएको वडा अध्यक्ष यादव बताउनु हुन्छ ।
बाँके जिल्लामा अझै ५५ प्रतिशत विवाहित महिलाहरुको नागरिकता हुन नसकेको बताईन्छ । उनीहरु त्यही कारण बैंक खाता, सहकारी, समूहमा ऋण, लगानी नपाउने, भोट हाल्न नपाउने, अंशबण्डामा नपाउने समस्या छ । फात्तिमा फाउण्डेशन बाँकेकी संस्थापक अध्यक्ष महोम्मदी सिद्धिकीले मधेशी समुदायका अधिकाश बुहारीले समयमा नागरिकता नबनाउने गरेको बताइन । ‘ धेरै कार्यक्रम र छलफलमा जाँदा अधिकांश विवाहितका नागरिकता नभएको भेटिन्छ,’ उनी भन्छिन । घरपरिवारकै कारण उनीहरुले नागरिकता बनाउन नपाएको सिद्धिकीले बताइन ।
बाँकेको जनसंख्या र मतदाता संख्याका आधारमा पनि महिला मतदाताको संख्या कमी भएको पुष्टि हुन्छ । जहाँ महिलाको जनसंख्या करिव ४ हजार बढी छ तर मतदाता संख्यामा महिला संख्या साँढे ५ हजार कमी छ । २०६८ अनुसार कुल जनसंख्या ४ लाख ९१ हजार ३१३ रहेको छ । जसमा पुरुष २ लाख ४४ हजार २५५ र महिला संख्या २ लाख ४७ हजार ५८ रहेको छ । जिल्लामा कुल मतदाता संख्या दुई लाख ७६ हजार ७१८ रहेको छ । ५ लाख जनसंख्यामा साँढे २ लाख मतदाता रहेको बाँकेमा पुरुष मतदाता १ लाख २५ हजार ९९३ र महिला मतादाता संख्या १ लाख २० हजार ८४ जना रहेका छन् ।
फोटो : इन्स्टाग्राम ।