कसरी चुनिनेछन् समानुपातिक उम्मेदवार ? (भिडियो)
प्रकाशित मिति : आश्विन ३०, २०७४ सोमबार
काठमाडौं । देश संघीयतामा प्रवेश गरिसकेपछि नयाँ निर्वाचन क्षेत्र तय भएको छ । अब, नयाँ निर्वाचन क्षेत्र अनुसार प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचन हुनेछ । एकै पटक निर्वाचन हुने भए पनि प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाका लागि छुट्टा–छुट्टै निर्वाचन क्षेत्र तोकिएको छ । प्रतिनिधिसभाको निर्वाचन क्षेत्रभन्दा प्रदेशसभाको निर्वाचन क्षेत्रको संख्या धेरै छ । प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभा दुबैमा समानुपातिक प्रणालीमा समेत निर्वाचन हुन्छ । प्रत्यक्ष तर्फको उम्मेदवारको मनोनयन बाँकी नै छ । तर, निर्वाचन तालिका अनुसार राजनीतिक दलले समानुपातिक तर्फको उम्मेदवारको बन्दसूची निर्वाचन आयोगमा बुझाइसकेका छन् । प्रत्यक्ष तर्फ चुनावी मैदानमा रहेका उम्मेदवार आम मतदाताको प्रत्यक्ष मतदानबाट निर्वाचित हुनेछन् । तर, समानुपातिक तर्फको उम्मेदवार भने आफ्नो राजनीतिक दलले पाएको एकमुष्ट मतको आधारमा चुनिने छन् ।
नेपालमा हुने सबै निर्वाचनमा समावेशी प्रणाली लागु हुन्छ । भर्खरै सम्पन्न स्थानीय तहको निर्वाचनमा पनि समावेशी निर्वाचन पद्धती प्रयोग भएको थियो । स्थानीय तहको निर्वाचनमा समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली भने लागु भएन । तर, मंसिरमा सम्पन्न हुन लागेको प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचनमा भने समानुपातिक प्रणालीमा समेत निर्वाचन हुनेछ । समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीमा निश्चित समुदाय जसरी पनि निर्वाचित हुनपर्ने व्यवस्था छ । जुन व्यवस्थाबाट, दलित, आदिवासी जनजाति, खसआर्य, मधेसी, मुस्लिम र थारू समुदायको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित हुनेछ । यी समुदायको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्न संविधान अनुसार राजनीतिक दल बाध्य हुनेछन् ।
यसअघि नेपालमा पहिलो र दोस्रो संविधानसभाको निर्वाचनमा समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली प्रयोग गरिएकोे थियो । संविधानसभाको निर्वाचनमार्फत समानुपातिक तर्फको उम्मेदवार निर्वाचित हुनका लागि समग्र पार्टीले पाएको मत मुख्य आधार थियो । अब हुन लागेको प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचनमा पनि दलले प्राप्त गर्ने मतकै आधारमा समानुपातिक तर्फको उम्मेदवार निर्वाचित हुनेछन् । समानुपातिक र प्रत्यक्ष दुबै तर्फको निर्वाचनका लागि हरेक निर्वाचन क्षेत्रबाट दुई उम्मेदवार हुन्छ । एक समानुपातिक उम्मेदवार हुन भने अर्का प्रत्यक्ष तर्फका हुन्छन् ।
प्रतिनिधिसभामा कति निर्वाचित हुन्छन् ?
मंसिर १० र २१ हुने प्रतिनिधिसभाको निर्वाचन मार्फत जम्मा २७५ जना प्रतिनिधि निर्वाचित हुनेछन् । जुन प्रतिनिधि मध्ये प्रत्यक्ष तर्फबाट १६५ जना निर्वाचित हुने छन भने समानुपालिक तर्फबाट ११० जना प्रतिनिधि चुनिने छन् । प्रत्यक्ष तर्फका १६५ उम्मेदवार आम मतदाताको प्रत्यक्ष मतदानबाट निर्वाचित हुनेछन् भने समानुपातिक तर्फका उम्मदवार सम्बन्धित पार्टीले प्राप्त गरेको कुल मतको आधारमा निर्वाचित हुनेछन् ।
प्रदेशसभामा कति निर्वाचित हुन्छन् ?
प्रतिनिधिसभामा निर्वाचित हुने प्रतिनिधिको संख्याभन्दा प्रदेशसभामा निर्वाचित हुनेको संख्या बढी हुनेछन् । किनकी, प्रतिनिधिसभाभन्दा प्रदेशसभाको निर्वाचन क्षेत्र बढी छ । पछिल्लो व्यवस्था अनुसार ७ वटा प्रदेशसभामा प्रत्यक्ष तर्फ ३३० सदस्य निर्वाचित हुनेछन् भने समानुपातिक तर्फबाट २२० जना प्रतिनिधि चुनिने छन् । मंसिर १० र २१ गते हुने प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचन मार्फत कुल ८ सय २५ जना प्रतिनिधि निर्वाचित हुने व्यवस्था छ ।
प्रतिनिधिसभामा कुन प्रदेशबाट कति ?
प्रतिनिधिसभाको निर्वाचन मार्फत प्रत्यक्ष तर्फ निर्वाचित हुने १६५ जना मध्ये प्रदेश नम्बर १ बाट २८ जना, प्रदेश नम्बर २ बाट ३२, प्रदेश नम्बर ३ बाट ३३ र प्रदेश नम्बर ४ बाट १८ जना रहनेछन् । त्यस्तै, प्रदेश नम्बर ५ बाट २६ जना, प्रदेश नम्बर ६ बाट १२ जना र प्रदेश नम्बर ७ बाट १६ जना निर्वाचित हुनेछन् । त्यस्तै, समानुपातिक तर्फ सातै वटा प्रदेशबाट १ सय १० जना प्रतिनिधि चुनिनेछन् ।
प्रत्यक्ष तर्फ कुन प्रदेशमा कति प्रतिनिधि ?
निर्वाचन क्षेत्र धेरै भएकाले प्रतिनिधिसभाको तुलनामा प्रदेशसभामा धेरै प्रतिनिधि निर्वाचित हुनेछन् । प्रत्यक्ष तर्फ प्रदेश नम्बर १ मा ५६ जना प्रदेश प्रतिनिधि निर्वाचित हुनेछन् भने, प्रदेश नम्बर २ मा ६४, प्रदेश नम्बर ३ मा ६६ र प्रदेश नम्बर ४ मा ३६ जना प्रतिनिधि निर्वाचित हुनेछन् । त्यस्तै, प्रदेश नम्बर ५ बाट ५२ जना, प्रदेश नम्बर ६ बाट १६ जना र प्रदेश नम्बर ७ बाट ३२ जना गरी जम्मा ३ सय ३० जना प्रतिनिधि निर्वाचित हुनेछन् ।
समानुपातिक तर्फ कुन प्रदेशमा कति प्रतिनिधि ?
प्रदेशसभाको निर्वाचन मार्फत समानुपातिक तर्फ प्रदेश नम्बर १ बाट ३७ जना, प्रदेश नम्बर २ बाट ४२, प्रदेश नम्बर ३ बाट ४४ र प्रदेश नम्बर ४ बाट २४ जना समानुपातिक प्रतिनिधि चुनिनेछन् । त्यस्तै, प्रदेश नम्बर ५ बाट ३५ जना, प्रदेश नम्बर ६ बाट १६ जना र प्रदेश नम्बर ७ बाट २१ जना गरी २ सय २० जना समानुपातिक उम्मेदवार निर्वाचित हुनेछन् ।
कति मत बराबर एक कति सिट ?
प्रतिनिधिसभाको हकमा समानुपातिक तर्फका उम्मेदवार देशभरबाट सम्बन्धित राजनीतिक दलले प्राप्त गरेको मतको आधारमा पार्टीले सिफारिस गरेपछि निर्वाचित हुनेछन् । त्यस्तै, प्रदेशसभाको हकमा सम्बन्धित प्रदेशभित्र दलले प्राप्त गरेको कुल सदर मतको आधारमा बन्दसूचीमा सूचीकृत उम्मेदवार मध्येबाट राजनीतिक दलको सिफारिसमा निर्वाचन आयोगले निर्वाचित उम्मेदवार घोषणा गर्नेछ ।
प्रतिनिधिसभाको समानुपातिक निर्वाचनमा एक सिट जित्नका लागि राजनीतिक दलले प्राप्त गरेको सदर मतको कम्तिमा तीन प्रतिशत मत आवश्यक हुनेछ । त्यस्तै, प्रदेशसभामा सम्बन्धित प्रदेशमा राजनीतिक दलले प्राप्त गरेको कुल सरद मतको कम्तिमा १ दशमलव ५ प्रतिशत बराबर एक सिट पाउनेछन् ।