विश्वभर मृत्युदण्डका घटना बढ्दै , इरानमा सबैभन्दा बढी , चीनमा तथ्याङ्क छैन
प्रकाशित मिति : जेष्ठ १६, २०८१ बुधबार
विश्वभर मृत्युदण्डको घटना बढ्दै गएको एम्नेस्टी इन्टरनेशनलको नयाँ तथ्याङ्कले देखाएको छ । संस्थाले सन् २०२३ मा मृत्युदण्डका १ हजार १५३ मुद्दा दर्ता गरेको छ । जुन २०२२ को तुलनामा ३२ प्रतिशतले यो बढी हो । सन् २०२२ मा एम्नेस्टी इन्टरनेशनलले मृत्युदण्डका ८ सय ८३ मुद्दा दर्ता गरेको थियो ।
एम्नेस्टी इन्टरनेशनलले सन् २०१५ यता रेकर्ड गरेको यो सबैभन्दा ठूलो संख्या हो । सन् २०१५ मा संस्थाले १ हजार ६३४ मुद्दा दर्ता गरेको थियो ।
एम्नेस्टी इन्टरनेशनलका महासचिव एग्नेस कालामार्ड भन्नुहुन्छ “रेकर्ड गरिएको मृत्युदण्डमा भएको ठूलो वृद्धिको मुख्य कारण इरानमा रहेको छ ।
इरानी अधिकारीहरूले मानव जीवनलाई पूर्ण रूपमा बेवास्ता गरेका छन् । इरानमा लागुऔषधको संख्यामा वृद्धि भएको छ । इरानको सबैभन्दा सीमान्तकृत र गरिब समुदायहरूमा मृत्युदण्डको भेदभावपूर्ण प्रभावलाई हाइलाइट गर्दै आतंकवादसँग सम्बन्धित अपराधहरूको लागि मृत्युदण्डको दिने गरिएको छ ।
यद्यपि, रिपोर्टहरूले सङ्केत गर्छ कि इरान मृत्युदण्डका अधिकांश घटनाहरूको लागि जिम्मेवार छ । त्यहाँ ८ सय ५३ जनालाई मृत्युदण्ड दिइएको छ ।
चीनमा सबैभन्दा बढी मृत्युदण्ड दिइने एम्नेस्टीको भनाइ छ । तर चीनमा मृत्युदण्डको सजायको आधिकारिक तथ्यांक छैन । एम्नेस्टीको अनुमान छ कि गत वर्ष चीनमा हजारौं मानिसहरूलाई मृत्युदण्ड दिइएको थियो ।
एम्नेस्टीले आफ्नो प्रतिवेदनमा सन् २०२३ मा विश्वव्यापी रूपमा मृत्युदण्डको सजायमा २० प्रतिशतले वृद्धि भएको पनि पत्ता लगाएको छ । सन् २०१८ यता दिइएको मृत्युदण्डको यो सबैभन्दा ठूलो संख्या हो ।
एम्नेस्टीका अनुसार सन् २०२३ मा चीन, इरान, साउदी अरेबिया, सोमालिया र अमेरिका गरी पाँच देशमा सबैभन्दा बढी मृत्युदण्ड दिइएको थियो ।
जसमध्ये ७४ प्रतिशत मृत्युदण्डका घटनाहरू इरानमा मात्रै रिपोर्ट गरिएका छन् । उही समयमा, मृत्युदण्डको कुल घटनाको १५ प्रतिशत साउदी अरबमा रिपोर्ट गरिएको थियो ।
एम्नेस्टीले चीनजस्तै उत्तर कोरिया, भियतनाम, सिरिया, प्यालेस्टाइन र अफगानिस्तानको आधिकारिक तथ्यांक नरहेको बताएको छ ।
कति देशले मृत्युदण्ड खारेज गरेका छन् ?
मृत्युदण्ड खारेज गर्ने देशहरूमा वृद्धि भएको छ । सन् १९९१ मा ४८ देश यस सूचीमा परेका थिए । यो सँगै सन् २०२३ मा मृत्युदण्ड खारेज गर्ने देशको संख्या ११२ पुगेको छ ।
गम्भीर अपराधका लागि मात्रै मृत्युदण्ड दिने ९ै देश छन् भने पछिल्लो दशकमा मृत्युदण्डको प्रयोग नभएका २३ देश छन् ।
साउदी अरेबियामा टाउको काटेर मृत्युदण्ड दिने व्यवस्था लागू छ । गत वर्ष सात देशमा फाँसी दिने विधि अपनाइयो, ६ देशमा गोली हानी हत्या र तीन देशमा मृत्युको सुई दिइएको थियो ।
एम्नेस्टी इन्टरनेशनलले ३ देशका ९ जना मृत्युदण्डका कैदीहरूलाई सफाइ दिएको रेकर्ड गरेको छ । जसमध्ये ५ जना केन्याका, ३ जना अमेरिकाका र १ जना जिम्बावेका रहेका छन् ।
संयुक्त राष्ट्र मानवअधिकार कार्यालयले मृत्युदण्डको सजाय हुने देशहरूमा “अपराधलाई रोक्ने मिथकको कारणले“ यसलाई कायम राखिएको बताएको छ ।
अपराध रोक्न मृत्युदण्डको सजाय प्रभावकारी साबित हुन नसकेकोमा समाजशास्त्रीहरूबीच आम सहमति छ ।
सन् १९८८ मा मृत्युदण्ड र हत्याका घटनाबीचको सम्बन्ध निर्धारण गर्न संयुक्त राष्ट्रसंघका लागि सर्वेक्षण गरिएको थिया । यो १९९६मा अद्यावधिक गरिएको थियो । अमेरिकामा मृत्युदण्डका कैदीहरूलाई मृत्युदण्ड दिन डेथ चेम्बर प्रयोग गरिन्छ ।
२०१० मा, अल्जेरिया, अर्जेन्टिना, काजाकिस्तान, मेक्सिको र टर्की सहित १४ देशहरूले मृत्युदण्ड विरुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय आयोग स्थापना गरे ।
अब यो आयोगमा बेलायत, क्यानडा, अष्ट्रेलिया, जर्मनी र टोगोलगायत २४ सदस्य राष्ट्रहरू सामेल भएका छन् ।
आयोगले गत वर्ष सार्वजनिक गरेको आफ्नो नयाँ प्रतिवेदनमा बालअधिकारसम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय महासन्धिमा प्रतिबन्ध लगाइए पनि धेरै देशमा बालबालिकालाई मृत्युदण्ड दिने जोखिममा रहेको कुरामा जोड दिइएको छ । यो महासन्धि १९६ देशहरूमा लागू छ । बिबिसी हिन्दीबाट