द्वन्द्वकालिन मुद्दा उठाएर अरबौंको खेती : खाँचो मेलमिलापको
प्रकाशित मिति : भाद्र २४, २०७३ शुक्रबार
डा. बाबुराम भट्टराई
द्वन्दका बेला भएका घटनाहरुको सत्य–तथ्य पत्ता लगाउने, वेपत्ता पारिएकाहरुको खोजी गर्ने र त्यस क्रममा जे जति कमी कमजोरी भए ती सबैको सत्य–तथ्य ल्याएर मेलमिलापको तरिकाले त्यसलाई हल गर्ने भनेर नै सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग गठन भएको हो ।
जनयुद्धमा एउटा पक्षले पूरै जितेको र अर्का पक्षले पूरै हारेको अवस्था थिएन । त्यो अवस्थामा शान्ति सम्झौता भएको थियो । युद्ध भनेपछि दुवै पक्षबाट मारिने हुन्छ । माओवादी पक्षबाट सुरक्षाकर्मी मारिए, सुरक्षाकर्मीबाट माओवादी । त्यो राज्य व्यवस्था विरुद्धको संघर्ष थियो ।
बृहत शान्ति सम्झौताले दुबै पक्षलाई एकै ठाउँमा ल्याएर मेलमिलापको वातावरण बनाउँदै अगाडी बढ्नुपर्छ भन्ने सन्देश दिएको थियो । त्यसैले यो आयोगको नामै सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग हो ।
नेपालमा जुनसुकै शुभकार्यको सुरुवाती गर्दा विभिन्न गलत र अवसरवादी तत्वहरुको घुसपैठ हुन्छ र विपत्तिबाट पनि लाभ लिने अत्यन्त निकृष्ठ चरित्रका कारण समस्यालाई टुंग्याउनुको साटो त्यसैमा खेल खेल्ने, नाफा कमाउने र कहिल्यै पनि शान्ति हुन नदिने, टुंगिन नदिने, विभिन्न बहानामा त्यसलाई उचालिरहने, एउटा/एउटा मुद्दा उठाइरहने अनि कहिल्यै पनि हल गर्न नदिने सधै अस्थिरता चाहने प्रवृति बोकेका मानिसहरु अहिले पनि देशमा हावी रहेको छ ।
सत्य निरुपणा तथा मेलमिलाप अयोगलाई गिजोलेर, किचोलेर एकअर्का बीच प्रतिशोध साँध्न र फेरि द्वन्द्वमा जाने गरी बातावरण सृजना गर्नका लागि आयोग बनेको होइन । त्यो आयोगले सत्य–तथ्य पत्ता लगाउने र दुबै तर्फबाट जे जति कमजोरी भए त्यसको विषयमा दुवै पक्षले महसुस गर्ने र मेलमिलाप कायम गर्नका लागि हो । जो त्यो बेला शहिद, घाइते, वेपत्ता भए उहाँहरुको परिवारलाई परिपुरण दिने र त्यसको उचित व्यवस्था गर्ने र समाजलाइ अग्रगमनको दिशामा अगाडि बढाउने लक्ष्यका साथ शान्ति सम्झौता भएको थियो । त्यो अनुरुप सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको गठन गरिएको थियो ।
तर, दुर्भग्य हाम्रो नेपालमा जुनसुकै शुभकार्यको सुरुवाती गर्दा विभिन्न गलत र अवसरवादी तत्वहरुको घुसपैठ हुन्छ र विपत्तिबाट पनि लाभ लिने अत्यन्त निकृष्ठ चरित्र बोकेका मान्छेहरुका कारण समस्यालाई टुंग्याउनुको साटो त्यसैमा खेल खेल्ने, नाफा कमाउने र कहिल्यै पनि शान्ति हुन नदिने, टुंगिन नदिने, विभिन्न बहानामा त्यसलाई उचालिरहने एउटा/एउटा मुद्दा उठाइरहने अनि कहिल्यै पनि हल गर्न नदिने प्रवृति देशमा अहिले पनि हावी रहेको छ । जुन कुरा हामीले कर्णेल कुमार लामाको केसमा देख्न र बुझ्न सक्छौँ ।
नेपाली सेनाका कर्णेल कुमार लामालाई बेलायतमा परिवार भेट्न जाँदा पक्राउ गरियो । जब कि बृहत शान्ति सम्झौता नेपाल छ । नेपाल आफैले त्यो समस्यालाई समाधान गर्ने तयारीमा छ तर, केही डलर खेती गर्ने मान्छेहरुले शान्तिप्रक्रियालाई गिजोल्नका निम्ति कुमारको केसमा बेलायतमा मुद्दा हाले । यो उनीहरुको खेती हो । उनीहरु देशमा शान्ति चाहेकै छैनन् भन्ने प्रमाण पनि हो ।
नेपाललाई लामो समयसम्म द्वन्द्वमा फसाइराख्ने समय हामीसँग छैन । केही मान्छेहरुले यसलाई गलत नियतले अगाडी बढाइरहेका छन् ।
अर्कातिर नेपालमा एउटा/एउटा केस उछाल्ने काम भएको छ । कहिले फुजेलकाण्ड त कहिले बालकृष्ण ढुंगेल । एउटा/एउटा गरी युद्धका १० /१२ वटा मुद्दालाई पालैपालो उठाउँदै त्यसैको वरिपरि अरवौंको खेती भइरहेको छ ।
नेपालमा यस्तो दुवै खालका प्रवृत्तिहरु द्वन्द्वबाट लाभ लिने निकृष्ठ खाले प्रवृत्ति छन् त्यसको हामीले अन्त्य गर्नुपर्छ । द्धन्दका मुद्धाहरुको टुङ्गो लगाउने र समस्याको हल गर्ने भनेको सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग नै हो । वृहत शान्ति सम्झौता जुन स्प्रिटमा बन्यो त्यसको अभिन्न अंगको रुपमा सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगलाइ परिकल्पना गरिएको थियो र म नै प्रधानमन्त्री भएको बेला कानुनसम्बन्धी अध्यादेश जारी गरेर मात्रै त्यसलाई छोडेको थिएँ ।
मेरो नेतृत्वको सरकारले गरेको अन्तिम काम नै त्यही थियो । अध्यादेश जारी नभएसम्म मैले सत्ता हस्तान्तरण गर्दिन भनेपछि अन्तिममा राष्ट्रपतिले हस्ताक्षर गरेपछि मैले सत्ता हस्तान्तरण गरेको थिए । त्यसरी स्थापना गरेको आयोगलाइ ३/४ वर्षसम्म भइसक्दा पनि तिनै तत्वहरुले अगाडि बढ्न दिएका छैनन् । बाँदरको घाउ जस्तै कोट्याएको कोट्याइ गरिरहेका छन् समाधान हुन दिएका छैनन् । त्यसको विरुद्धमा हामीले आवाज उठाउँनै पर्छ । नेपाललाई लामो समयसम्म द्वन्द्वमा फसाइराख्ने समय हामीसँग छैन । केही मान्छेहरुले यसलाई गलत नियतले अगाडी बढाइरहेका छन् ।
सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगलाई कामकाजी बनाएर ०५२ साल फागुन १ बाट ०६३ साल मंसिर ५ गतेसम्म भएका सबै घटनाहरुको सत्य तथ्यका बारेमा छानविन गरेर त्यसको टुंगो लगाउनुपर्छ । यही नै शान्ति पक्रियाको मूल मर्म हो । अहिले विभिन्न बहानामा मुद्दा मामिला गर्ने र एउटा/एउटा विषय उचाल्ने काम भइरहेको छ ।
ती मुद्दाहरुलाई सत्य निरुपण तथा मेलमिलापको आयोगले छानविन गर्नुपर्छ र पीडित पक्षलाई न्याय दिनुपर्छ । कथमकदाचित गम्भिर प्रकारका मानव अधिकार विरोधी कामहरु भएका रहेछन् भने एउटा विशेष अदालतको स्थापना गरेर त्यस मार्फत निरुपण गरिनुपर्छ । त्यो नै बृहत शान्ति सम्झौताको मर्म हो । त्यसकारण त्यो बाहेक अलग–अलग तरिकाले मुद्दाहरु लगाएर समस्याको हल हुँदैन ।
युद्धका १०/१२ वटा मुद्दालाई पालैपालो उठाउँदै त्यसैको वरिपरि अरवौंको खेती भइरहेको छ । नेपालमा यस्तो दुवै खालका प्रवृत्तिहरु द्वन्द्वबाट लाभ लिने निकृष्ठ सोच र चरित्रका छन् । जसको हामीले अन्त्य गर्नुपर्छ ।
देशमा शान्ति र विकाश चाहाने मानिसले कुनै पनि घटनालाइ पूर्वाग्रहि भएर हेर्नु हुँदैन, कसैको उक्साहटमा आउनु हुँदैन । त्यस्ता कुनै समस्या भए अब ढिला नगरी सत्य निरुपण तथा मेलमिलापको आयोगमा ल्याएर त्यसलाई समाधान गर्नुपर्छ । सुरक्षाकर्मी साथीहरुसँग पनि कुरा भइसकेको छ । द्धन्द्धका मुद्धा यो देशको मुद्दा हो, हाम्रो शान्ति प्रक्रियाको मुद्दा हो भनेर चाहे हिजोका सुरक्षाकर्मी हुन् या माओवादी हुन् सबैले आग्रह पूर्वाग्रह नराखीकन यसको समाधानतर्फ लाग्नुपर्छ र पीडित पक्षलाई न्याय दिनुपर्छ । मेलमिलापको तरिकाले समस्यालाई टुंग्याउनुपर्छ भन्ने नयाँ शक्तिको स्पष्ट धारणा छ । त्यसैले हामी सबै पनि आ–आफ्नो ठाउँमा मेलमिलापको वातावरण बनाऊ तर्फ लागौँ ।
द्वन्द्व पीडितहरुको समस्या समाधानका लागि नयाँ शक्तिले पहिले नै सरकारको ध्यानाकर्षण गराएका हो । फेरि पनि गराउँछ र आवश्यक पर्दा जनदवाव सिर्जना गरेर पनि छिटो भन्दा छिटो यसलाई हल गर्नका निम्ति पहल गर्ने योजनामा बनाएको छ ।
कैयौँ मानिसले भन्ने गर्छन्, नयाँ शक्ति पार्टीले हिजोका सम्पूर्ण कुरा बिर्सियो । त्यो गलत हो । हामी त्यसको जगमा उभिएर नै समृद्ध नेपालको कल्पना गरिरहेका छौं । पृथ्वी नारायण शाहदेखि भीमसेन थापासम्मका शहिदले राज्यको विस्तारको निम्ति गरेको बलिदानको इतिहासलाई पनि हामी सम्मान गर्दछौँ ।
भीमसेन थापादेखि सुरेश वाग्लेसम्मको बलिदानको इतिहासलाई सम्मान गर्दै त्यही जगमा टेकेर शान्ति कायम गर्ने र शान्तिको जगमा समृद्ध नेपाल निर्माण गर्दै नेपाललाई गरिबी र वेरोजगारीबाट मुक्त गर्ने लक्ष्य बोकेर सबै एक भएर लागौँ । एक भएर लाग्ने हो भने देश २५ वर्षमै समृद्ध बन्छ ।
प्रस्तुति : अस्मिता खड्का