जातीय भेदभावका सवालमा मिडियाको नीतिगत दृष्टिकोणमा समस्या

खसोखास अमेरिका ब्यूरो

---

प्रकाशित मिति : आश्विन १२, २०७७ सोमबार

जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतका घटनामा मिडियाको नीतिगत दृष्टिकोणको अभाव रहेको चर्चा भएको छ । जातीय भेदभावका कारण हत्या भइहाले समाचार प्रकाशन गर्ने नत्र वेवास्ता गर्ने मिडियाको व्यवहार देखिएको एक अध्ययनले देखाएको छ । जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतको सवालमा मिडियाहरुले घटनाप्रधान बिषयहरु उठाएको तर नीतिगत दृष्टिकोण बनाउन सकेको छैन ।

गत जेठ १० गते रुकुम पश्चिम सोतीमा नवराज विकसहित ६ जना यूवा मारिएको घटनाका बारेमा गरिएको मिडिया अध्ययनमा सो तथ्य उल्लेख गरिएको छ । मिडियाले रुकुम घटनालाई प्राथकिताका साथ प्रकाशन गरेको ‘जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतका घटनामा मिडियाको दृष्किोण’ मा उल्लेख छ ।

गोरखापत्रका पत्रकार लक्ष्मण दर्नालको सो पुस्तक सोमबार प्रदेश दुईका प्रदेश प्रमुख तिलक परियारले काठमाडौँमा बिमोचन गरेका छन । सो अवसरमा उनेले सामाजिक समावेशीकरणको सिद्धान्त मिडियामा आझेल परेको चर्चा गरे ।

उनले भने “जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतको बारेमा मिडियाको नीति के हुने भन्ने सवालमा पुस्तकले प्रश्न उठाएको छ ।”

नेपाली काँग्रेसका केन्द्रीय सदस्य एवं प्रतिनिधिसभाका सांसद मीन विश्वकर्माले रुकुम घटनामा मिडियाले प्राथमिकताका साथ समाचार प्रकाहन प्रसारण गरेको बताए । मिडियाले के गरे भन्ने कुरा अनुसन्धान गरी पुस्तकको रुपमा आएकाले मिडियाले पनि आफ्नो ऐन यसबाट हुर्नसक्ने उनले दावी गरे ।

नेपाल पत्रकार महासंघका महासचिव रमेश विष्ठले रुकुम घटनाका बारेमा मिडियामा आएका कन्टेन्टलाई दस्तावेजीकरण गर्ने काम भएको चर्चा गरे । बिमोचन कार्यक्रममा संविधानसभा सदस्य परशुराम रम्तेल, लेखक÷विश्लेषक संगीत श्रोता, दलित महिला केन्द्र नेपालकी अध्यक्ष गौरा नेपाली लगायतले बोलेका थियो ।

यस अध्ययनको सीमाभित्र परेका काठमाडौंबाट प्रकाशित नेपाली भाषाका ८ वटा दैनिकहरुको घटना बारेमा एक महिनाको समचार संख्या १ सय ४३ छन । ७२.७२ प्रतिशत समाचारले घटना जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतका कारणले भएको औल्याएका छन् । त्यस्तै ४७.५५ प्रतिशत समाचारले हत्या भनेका छन ।

५२.४४ प्रतिशत समाचारले नदीमा ज्यान जोगाउन हामफालेको-मृत्यु-घटना भनी उल्लेख गरेका छन् । घटना‚थल रुकुम पश्चिम डेटलाईनका समाचार निक्कै कम (१८ प्रतिशत) समाचार प्रकाशित छन् ।

जाजरकोट डेटलाइन ३२ प्रतिशत र काठमाडौंबाट लेखिएका ५० प्रतिशतसमाचार प्रकाशन भएका छन । अबबार पहिलो पृष्ठमा ३४ प्रतिशत समाचार प्रकाशन भएका छन । प्रकाशित लेख र चनाहरुमध्ये ९१ प्रतिशतले जातीय भेदभावका कारण घटना भएको उल्लेख गरेका छन । ७७ प्रतिशतले हत्या भनेका छनध्र २२ प्रतिशतले हत्या भनेका छैनन् ।

लेखका लेखकहरुमध्ये ३६ प्रतिशत दलित समुदायका छन् । भने ६३ प्रतिशत गैरदलित लेखकले रुकुम घटनामा बारेमा कलम चलाएका छन् । जसमा २२ प्रतिशत महिला र ७७ प्रतिशत पुरुष लेखक छन् । आठवटा पत्रिकाका १० वटा सम्पादकीयले घटना जातीय भेदभावका कारण भएको लेखेका छन् ।

५० प्रतिशत सम्पादकीयले हत्या भनेका छन्  भने ५० प्रतिशत सम्पादकीयले सोतीका ‚थानीयले लखेट्दा ज्यान जोगाउन नदीमा हामफालेको, मृत्यु वा घटनाका रुपमा बोलेका छन ।

अधिकांश समाचार पहिलो पृष्ठमा छापिएका छन् ।

समाचार सन्तुलन देखिँदैन । एक पक्षीय समाचार प्रकाशन भएको देखिन्छ ।

पीडक पक्षको उपस्थीति समाचार पाइँदैन । अखबारमा प्रकाशित फोटाहरु पीडित परिवारका छन् ।

तर पीडक वा घटनामा संलग्नहरुको फोटो प्रकाशन भएको छैन । केही पत्रिकाले रुकुम पश्चिम घटनालाई समाचारले सामग्रीका हिसाबले निकै कम महत्व दिए ।

नेपाल समाचारपत्रले जम्मा दुईवटा समाचार मात्र छापेको छ । त्यो पनि भित्री पृष्ठमा । समग्रमा हेर्दा सबैभन्दा नेपाल समाचारपत्र र हिमालय टाइम्सले रुकुम घटनालाई निकै कम प्राथमिकता दिएका छन् ।

मिडियाले घटना हुनुको कारणसहित समाचार सामग्री प्रकाशन गर्नु सकारात्मक औल्याइएको छ ।

अध्ययनमा अन्नपूर्ण, कान्तिपुर, गोरखापत्र, नयाँ पत्रिका, नागरिक, नेपाल समाचारपत्र, राजधानी र हिमालय टाइम्सका एक महिना (२०७७ जेठ २२ देखि असार १२) सम्मका समाचार, लेखचरना र सम्पादकीय समेटिएको छ । पुस्तकको प्रकाशन दलित महिला केन्द्र नेपालले गरेको हो ।