एकले अर्काको अस्तीत्व स्वीकारेर एकताबद्ध हुनु नै शिवरात्रीको सन्देश
प्रकाशित मिति : फाल्गुन ८, २०७६ बिहीबार
– पं. उद्धव शास्त्री
हरेक वर्ष फागुन कृष्ण चतुर्दशीको दिनलाई शिवरात्रीको रुपमा मनाईन्छ । यस दिन भगवान शिवको ज्योतिर्लिंग उत्पत्ति भएको कुरा धर्मशास्त्रमा उल्लेखे छ ।
श्रीमद्ध भागवत अनुशार श्रीकृष्णले जव सृष्टिका लागि संकल्प गर्नु भयो तव उहाँका दिब्य विग्रहबाट तीन पुरुष पैदा भए । जसमा रजोगुणको प्रधानता भएका ब्रम्हा सत्वगुणको प्रधानता भएका विष्णु एवं तमोगुण प्रधान भएका रुद्र प्रकट भए । श्री श्रीकृष्णले तीनै देवतालाई क्रमशः जगतको उत्पत्ति, पालन र संहार गर्ने कार्यको अधिकार प्रदान गर्नुभयो ।
यसरी ब्रम्हा विष्णु र शिवले जगतको सम्पूणू व्यवस्था सुचारु गरिरहनु भएको छ । भगवान शिव जगतका समस्त प्राणीहरुको संहार कार्य आफ्ना विशेष पार्षद यमराज ( धर्मराज) द्धारा गर्नु हुन्छ भने आफू स्वयं जगतका सम्पूर्ण प्राणीहरुको रक्षा गर्नुहुन्छ । शिवको अर्थ कल्याण हो । यथा नाम गुण अुनुरुप भगवान शिव समस्त प्राणीहरुको कल्याण गर्नुहुन्छ । तुरुन्तै सजिलै प्रशन्न हुने हुनाले भगवान शिवलाई आशुतोष भनिन्छ । आशु भनेको तत्काल र तोष भनेको सन्तुष्ट, त्यसैले आशुतोष ।
भगवान शिवलाई देवत, दानव, मानव सबैले आफ्ना ईष्टदेवको रुपमा पुज्दछन् । जव जव दुनियामा संकट पर्दछ तव भगवान शिवले नै सबै प्राणीलाई संकटमुक्त गरेको इतिहास छ । देवता र दानवहरु मिलेर समुन्द्र मन्थन गर्दा जव कालकुटविष निस्कियो त्यस विषले सारा संसारका प्राणीहरुलाई जलाउन थाल्यो । त्यस विषको ज्वालालाई कसैले शान्त गर्न सकेनन् तव सबै देवताहरुले भगवान शिवको प्रार्थना गरे । भगवान शिवले त्यो विष पान गर्नुभयो त्यसलाई पचाउन सक्ने शक्ति भगवानमा थियो । त्यसले भगवानको घाटी निलो भयो । अतः त्यसै दिनदेखि भगवान शिवलाई निलकण्ठ भन्न थालियो ।
भगवान शिवलाई देवताहरुले त पूज्दछन् नै । दानवहरुले समेत पूज्छन् । उदाहरणका लागि रावण सदैव भगवान शिवको स्तुती प्रार्थना गर्दथ्यो । रावणद्धारा विचरित शिवताण्डवस्त्रोत दुनियामा प्रसिद्ध मानिन्छ । त्यस्तै नव ग्रहमध्येको चाण्डाल ग्रहको रुपमा प्रसिद्ध शनिश्चर समेत भगवान शिवको अनन्य भक्त हो । मानिसहरुले त भगवान शिवको आराधना उपासना गरी नै रहेका छन् ।
जस्तो सुकै अपराधी वा पापी भएपनि भगवान शिवको भक्तिले निर्मल भै पावन बन्दछ । र संसारमा सुख भोग गरि अन्त्यमा शिव लोकको वास पाउँछ । यानेकी जतिसुकै पतितलाई पनि भगवान शिव पावन गरि शरणागतिमा लिनुहुन्छ । इहलोक परलोक दुबै सुध्रन्छ शिव भक्तको भन्ने मान्यता लोकमा रहेको छ ।
भगवान शिव संसारका सबै प्राणीहरुलाई भिन्न भिन्न विचार भएपनि मिलेर बस्ने प्रेरणा दिनुहुन्छ । यो उहाँको परिवारमा समेत देखिन्छ । भगवान शिवको वहान साँढे हो भने माता पार्वतीको वहान बाघ । अव हामी विचार गरौं, एउटै घरमा सिहं र साँढे कसरी मिलेर बस्लान ?
शिवको गलामा सर्प सदैव रहन्छ भने उहाँका पुत्र गणेशको वाहन मुसा कसरी एउटै घरमा निवास गर्दाहुन् ? विचार गरौँ । वस्तुतः शिव परिवारको वाहनको रुपमा सर्प, मुसा, मयुर, बाघ र गोरु सदियौँदेखि मिलेर बसेका छन् । एकले अर्काको अस्तित्व स्वीकारेका छन् ।
शिवको सन्देश यो हो कि , संसार भनेकै विविधता हो । यहाँ धेरै खालका विचार, स्वभाव, रहनसहन एवं वातावरणमा हुर्केका मानिसहरु, प्राणीहरु हुन्छन् । ती सबैको अस्तीत्व स्वीकारेर सबैसँग मित्रवत् व्यवहार गर्दै जीवन यापन गर्नुपर्दछ । अनेकतामा एकताको भावना प्रत्येक मानवमा ल्याउन सके संसार द्धन्द्धमुक्त हुनेछ ।
सम्पूर्ण जगत ईश्वरको अनुपम रचना हो । यसमा भएका सबै प्राणीहरु ईश्वरकै सन्तान हुन् । ती सबैसंग वसुधैव कुुटुम्वकम्को भावनाको विकास गर्नु नै आजको आवश्यकता हो । यो नै शान्तिको मार्ग हो । यस्तो भावनाको विकास गर्नु नै शिवरात्रीको सन्देश हो । उद्देश्य हो ।
भगवान शिव सदैव प्रकृति एवं पर्यावरणको पर्यायवाची हुनुहुन्छ । उहाँको जरा वायुमण्डल हो भने मन चन्द्रमा र डमरु ध्वनी अर्थात संगीतको प्रतिक हो । आज हरेक मानिसले पर्यावरण संरक्षण शुरु गर्न र प्रदुषण कम गर्नु प्रयत्न गर्नु पर्दछ भन्ने भगवान शिवको सन्देश जीवनमा लागु गर्न सके साचो अर्थमा शिवरात्रीको अर्थ हुनेछ । मानवको कल्याण हुनेछ ।
शिव भनेकै कल्याण हो । यसैलाई आत्मसात गर्नु आजको आवश्यकता हो । यसपटक २१ फरबरी शुक्रबार शिवरात्री परेको छ । नेपाल तथा विदेशमा रहेका हिन्दु धर्मालम्बीहरुले भव्यरुपमा शिवरात्री मनाउँछन् । शिवरात्री पाठ रुद्राभिषेक, शिव आरती इत्यादि गरी शिवरात्री मनाउँछन् । यसैक्रममा न्युयोर्कको रिजउडमा रहेको नेपालीहरुको एकमात्र दुर्गा मन्दिर उक्तदिन दिनभर खुल्ला रहनेछ । विहान ६ वजेदखि राती १२ बजेसम्म शिवपूजा रुद्ध्रभिषेक, शिवआरती र भजनकीर्तन हुने कार्यत्रम रहेको छ ।
लेखक न्युयोर्क निवासी चर्चित नेपाली ज्योतिष पण्डित हुनुहुन्छ ।
