मिर्गौला र पित्त थैलीबाहेक शरीरका कुनकुन अंगमा पत्थरी बन्न सक्छ ? उपचार संभव छ कि छैन
प्रकाशित मिति : जेष्ठ १४, २०८१ सोमबार
मानव शरीरको सबै अचम्मको क्षमताहरू मध्ये, सायद सबैभन्दा अनौठो भनेको ढुङ्गा उत्पादन गर्ने क्षमता हो ।
मिर्गौलाको पत्थरी वा पित्त थैलीको पत्थरी र त्यसबाट हुने समस्याबारे धेरैले सुनेका होलान् । तर यी बाहेक शरीरमा अरु पनि ढुङ्गा हुन सक्छन् र ती शरीरका यस्ता भागमा हुन सक्छन् जसको बारेमा कसैले सोचेको पनि हुँदैन ।
शरीरका यी ढुङ्गाहरू के बाट बनेका हुन् ? र यो हुनबाट रोक्न हामीले के गर्न सक्छौं ? विश्वमा करिब १० जना मध्ये एक जनालाई मिर्गौलाको पत्थरीको समस्या छ ।
यो मूलत : क्याल्सियम र अक्सालेट रगतबाट पिसाबमा चुहावटको कारणले हुन्छ । ऑक्सालेट प्राकृतिक यौगिकहरू हुन् । जुन बोटबिरुवा र मानव दुवैमा पाइन्छ । धेरै मात्रामा क्याल्सियम र अक्सालेटको चुहावटका कारण यो जम्मा भएर ढुङ्गाको रूप लिन सक्छ ।
मिर्गौलाको पत्थरीको आकार पनि फरक हुन सक्छ । यी चौडाइमा मिलिमिटरभन्दा कमदेखि एक सेन्टिमिटर वा बढीसम्म हुन सक्छन् ।
पत्थर पनि असामान्य आकार को हुन सक्छ । तर यदि मृगौला नहर (क्यालिसेस) को हाँगा भित्र ढुङ्गा बन्न थाल्छ , तब यसले मृगको सिङ्गको आकार पनि लिन सक्छ । यसलाई स्ट्याघर्न क्यालकुलस भनिन्छ ।
मृगौलाको पत्थरी समस्याको कारण बन्न सक्छ जब तिनीहरूले मूत्रनलीको बाटो अवरुद्ध गर्दछ । यदि यसो भयो भने, व्यक्तिलाई पिसाब फेर्न कठिनाई मात्र होइन, उसको ढाडको तल्लो भागमा गम्भीर दुखाइ पनि हुन सक्छ ।
जसका कारण मृगौला वरिपरि पिसाब जम्मा हुन थाल्छ वा इन्फेक्सन हुने खतरा हुन्छ । पित्त थैलीमा पत्थरी बन्नु पनि एक सामान्य अवस्था हो । बोसोहरू पित्त थैलीबाट आन्द्रामा वा पित्त थैली भित्र पित्त बोक्ने नलीहरूमा उत्पादन हुन्छन्, जसले पाचनमा मद्दत गर्दछ ।
पित्तमा हुने कोलेस्ट्रोल वा पिग्मेन्टका कारण पित्तथैलीको पत्थरी बन्न सक्छ, ती एक वा एकभन्दा बढी हुन सक्छन् ।
मृगौलाको पत्थरी जस्तै, यदि पित्तथैली (जस्तै सामान्य पित्त नली) को साँघुरो ठाउँमा पित्तथैली पसेको छ भने, यसले पेट दुख्ने, इन्फेक्सन र जण्डिस जस्ता समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ ।
यी बाहेक शरीरका विभिन्न तरल पदार्थका कारण पनि पत्थरी बन्न सक्छ । उदाहरणका लागि, लारको ढुङ्गा अर्थात् र्याल मा हुने ढुङ्गाहरू ।
लार कान, जिब्रो र जिब्रो मुनि उपस्थित ग्रंथिहरु द्वारा उत्पादन गरिन्छ । मुखमा परेपछि खानालाई भिजाउने र पचाउने प्रक्रियामा यसले ठूलो भूमिका खेल्छ ।
क्याल्सियम, म्याग्नेसियम र फस्फेट जस्ता विभिन्न तत्वबाट ¥याल को पत्थरी बन्न सक्छ ।
यदि ¥यालको ढुङ्गा बन्यो वा नलीमा अड्कियो भने ¥याल मुखमा पुग्छ, यसले मुखमा ¥याल झर्ने प्रक्रियालाई रोक्न सक्छ । यदि ¥याल को ढुङ्गा बन्यो वा नलीमा अड्कियो जसबाट ¥याल मुखमा पुग्छ, यसले मुखमा ¥याल झर्ने प्रक्रियालाई रोक्न सक्छ ।
यदि यो हुन्छ भने, व्यक्तिले मुखमा कडा दुखाइ र सूजन अनुभव गर्न सक्छ । ¥याल निस्कने ग्रन्थीमा इन्फेक्सन भएमा मुखबाट दुर्गन्ध पनि आउन सक्छ ।
यसबाहेक टन्सिलमा पनि ढुङ्गा देखिन सक्छ । टन्सिल ग्रंथिहरू घाँटीको तल र पछाडि अवस्थित हुन्छन् । यी लिम्फाइड तन्तुहरूको समूह हो जुन शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीको भाग हो । तर विडम्बना यो हो कि तिनीहरू सूजन र बारम्बार संक्रमित हुन सक्छन् ।
टन्सिलमा गुफाहरू हुन्छन् जसलाई क्रिप्ट्स भनिन्छ । कहिलेकाहीँ यी क्रिप्टहरूले खाना र र्याल का टुक्राहरू राख्न सक्छन्, यी टन्सिल ढुङ्गाहरू वा टन्सिलोलिथहरू हुन् ।
यी ढुङ्गाहरू अपेक्षाकृत नरम र कम चट्टानी छन्, तर समय संग तिनीहरू पनि कडा र गाह्रो हुन सक्छ । जसका कारण व्यक्तिले सास गन्हाउने र बारम्बार संक्रमणको सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ ।
बिबिसी हिन्दीका अनुसार यी बाहेक शरीरमा रहेका अन्य पदार्थहरू कडा भएर पत्थरी बन्न सक्छन् । उदाहरणका लागि, केही अवस्थामा, मानव मल यति कडा हुन सक्छ कि यो ढुङ्गा जस्तै कडा हुन्छ । यसलाई कैलकुलस भनिन्छ ।
यस बाहेक नाभिमा जम्मा हुने छालाका टुक्राहरू पनि कडा भएर ढुङ्गा जस्तै बन्न सक्छन् । यी ढुङ्गाहरूलाई ओम्फालोलिथ भनिन्छ । यो राम्रो कुरा हो कि केहि सरल उपायहरू अपनाएर हामी पत्थरीबाट बच्न सक्छौं जसले समस्या निम्त्याउँछ ।
यीमध्ये सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा भनेको शरीरमा पानीको उचित मात्रा हुनु हो । सही मात्रामा पानी पिउनाले पिसाब पातलो हुन्छ, जसले कब्जियत रोक्छ र मुखमा ब्याक्टेरिया बन्नबाट रोक्छ ।
यो विधिले शरीरमा धेरै प्रकारको पत्थरी बन्नबाट रोक्न सक्छ । टन्सिलको पत्थरीबाट बच्नको लागि मुख सफा राख्नु निकै जरुरी छ । नियमित ब्रस गर्दा पनि यसको जोखिम कम हुन्छ ।
यी बाहेक खासगरी पित्तथैलीको पत्थरीको लागि आहार पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ । चिल्लो खानेकुरा र मोटोपनाले यस्तो पत्थरी निम्त्याउन सक्छ ।
त्यहाँ धेरै कारणहरू छन् जुन तपाईले चाहानु भएपनि बेवास्ता गर्न सक्नुहुन्न, जस्तै महिला ४० वर्ष भन्दा माथिको उमेर, जसले पित्तथैली बन्ने सम्भावना बढाउँछ ।
क्याल्सियम र अक्सालेटमा भरपूर खानेकुराहरू, जस्तै डेयरी उत्पादनहरू, पालक र रूबार्बबाट जोगिनाले पनि मृगौलाको पत्थरीलाई रोक्न मद्दत गर्न सक्छ ।
त्यहाँ पनि प्रश्न छ कि यदि कसैलाई पहिल्यै ढुङ्गा छ भने ? यदि यस कारणले व्यक्ति अस्वस्थ महसुस गर्दैछ भने, एन्डोस्कोपी वा शल्यक्रिया मार्फत पत्थरी हटाउनु पर्छ ।
मृगौलामा पत्थरी भएको अवस्थामा, ढुङ्गा पिसाबको नली हुँदै पिसाबथैलीमा नपुगेसम्म र शरीरबाट बाहिर नपरेसम्म पर्खन सकिन्छ । कहिलेकाहीँ पिसाबबाट ढुङ्गा निस्कँदा ढुङ्गाले सिङ्कमा ठोक्किएर बेहोस आवाज निस्कन सक्छ ।
यो पनि सम्भव छ कि तपाइँको डाक्टरले पत्थरी समात्न पिसाब गर्दा चिया स्ट्रेनर प्रयोग गर्न भन्न सक्नुहुन्छ । कहिले काँही कागती चुस्दा र्याल को पत्थरीबाट राहत मिल्छ । कागतीले र्याल बन्ने प्रक्रियालाई बढाउन सक्छ जसले गर्दा धेरै र्याल एकै साथ लार नलीमा आउँछ र यसरी ढुङ्गा बाहिर निस्कन्छ ।
र्यालको ढुङ्गा र टन्सिलोलिथहरू पनि फ्ल्याट उपकरण प्रयोग गरेर हटाउन सकिन्छ । त्यहाँ विभिन्न प्रकारका ढुङ्गाहरूको लागि विभिन्न प्रकारका उपचारहरू उपलब्ध छन्, तर साधारण दैनिक उपायहरूले पनि तिनीहरूको गठनको जोखिम कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।